Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'nın hazırladığı Türkiye'de Aile Yapısı Araştırması'na göre, hanelerin yüzde 41.8'inin geliri 800-1201 TL arasında.

  Türkiye ortalamasında aylık geliri 400 TL'nin altında kalan hanelerin oranı ise yüzde 9...  Bu oran, Güneydoğu Anadolu'da yüzde 20'ye çıkıyor.

 Üç büyük kentte yüksek gelir grubuna sahip hane oranında yüzde 10.69 ile Ankara ilk sırayı alırken, İstanbul yüzde 10.3'le ikinci, İzmir ise yüzde 7.3'le üçüncü sırada bulunuyor.

 Bununla birlikte geniş gelir aralığı itibariyle İstanbul, hane gelirinde daha olumlu bir görüntü sergiliyor.

 Talip AKTAŞ

 İSTANBUL - Türkiye'deki 19 milyon hanenin yüzde 72.3'ün aylık geliri 1200 liranın altındaÖ Kentlerde yüzde 69 olarak belirlenen bu oran, kırda ise yüzde 84'e yükseliyor. En düşük hane gelirine sahip Erzurum, Erzincan, Bayburt, Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan'dan oluşan Kuzey Doğu Anadolu Bölgesi'nde ise 1800 lira ve altı gelirin oranı yüzde 87'ye ulaşıyor. Hanelerin yüzde 9'unda ise aylık gelir 400 TL'nin de altında bulunuyor. Diğer bir ifadeyle her 10 evden birine, ayda 400 TL'den az para giriyor. 2500 TL ve üzerinde gelire sahip hanelerin oranı ise sadece yüzde 6.6Ö 

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'nın Türkiye'de aile yapısının profilini çıkarmak amacıyla 2011 yılında başlattığı ve ilk bölümü geçen yıl açıklanan Türkiye'de Aile Yapısı Araştırması (TAYA 2011) başlıklı raporun tamamı açıklandı. 10 bin 578 hanede yüz yüze anketle hazırlanan rapor, Türkiye'nin aile yapısı ve gelir-giderine ilişkin çarpıcı sonuçlar ortaya koyuyor.  

Rapor, üç büyük kent ve bölgelerde hanelerin gelir ve gider durumlarıyla ilgili özetle şu bulgulara işaret ediyor:

En yüksek gelir ortalaması 801-1200 TL

Araştırmaya göre, Türkiye genelinde hanelerin yüzde 41.8'inin geliri 801-1200 TL arasında bulunuyor. Bunu yüzde 21.1 ile 1201-2500 TL gelire sahip olanlar izliyor. Kentlerdeki hanelerde en yüksek oran yüzde 45.5 ile 801-1200 TL geliri olduğunu ifade ederken, ikinci sırada yüzde 23.5 ile 1201-2500 TL gelire sahip olanlar geliyor. Kır yerleşimlerinde de yüzde 30.0 ile en büyük gelir grubuna sahip hanelerde gelir 801-1200 TL arasında bulunuyor. Bu kesimde hanelerin yüzde 20.7'sinin geliri ise 400 TL'nin altında kalıyor. Bu oran, aynı zamanda yüzde 30'luk 8001-1200 TL arası gelirden sonra en büyük ikinci gelir dilimini oluşturması bakımından da dikkati çekiyor. Kırsal kesimde, 1201-200 TL arası gelire sahip hanelerin oranı yüzde 13.5 olarak belirlenirken, sadece yüzde 6'lık bir oranın geliri 2500 TL ve üzerine çıkıyor.

Üç büyük kentte yüksek gelir grubuna sahip hane oranında yüzde 10.69 ile Ankara ilk sırayı alırken, İstanbul yüzde 10.3'le ikinci, İzmir ise yüzde 7.3'le üçüncü sırada bulunuyor. Bununla birlikte geniş gelir aralığı itibariyle İstanbul, daha olumlu bir görüntü sergiliyor. Türkiye genelinde yüzde 72.3 olan 1200 TL'nin altındaki gelir sahip hane oranı, İstanbul'da yüzde 62.4'e kadar geriliyor. Hane başına 1200 TL ve altındaki gelirde İstanbul'u yüzde 66 ile Ankara ve yüzde 70.6 ile de İzmir izliyor.

  Güneydoğu'da 5 haneden birinin geliri 400 TL'den az

Bölgeler itibarıyla, en düşük gelirin Kuzeydoğu Anadolu ile Ortadoğu Anadolu'da olduğu görülüyor. 1200 TL ve altı gelire sahip hanelerin oranı Erzurum, Erzincan, Bayburt, Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan'ı kapsayan Kuzeydoğu Anadolu'da yüzde 86.6'yı; Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli, Van, Muş, Bitlis, Hakkari'yi kapsayan Ortadoğu Anadolu'da ise yüzde 82.4'ü buluyor. Üçüncü sırada ise, yüzde 82.1 ile Gaziantep, Adıyaman, Kilis, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt'i içine alan Güneydoğu Anadolu yer alıyor. 

Söz konusu üç bölgeden Güneydoğu Anadolu'da aylık geliri 400 TL'nin altına kalan hanelerin oranı ise yüzde 23'e ulaşıyor. Diğer bir ifadeyle, bu bölgede yaklaşık her dört haneden birinin 400 TL'den daha düşük bir aylık gelire sahip olduğu görülüyor. Bu oran, ayrıca bölgeler arasında açık ara en düşük geliri grubunun çarpıcı büyüklüğüne işaret ediyor. 

Hane başına 400 TL'nin altında gelir Kuzeydoğu Anadolu'da yüzde 17.3, Ortadoğu Anadolu'da ise yüzde 13.8 düzeyinde bulunuyor. Bu üç bölgede 2500 TL ve üzerine gelire sahip hanelerin oranı da yüzde 2.6 ile yüzde 3.5 arasında değişen oranlarda kalıyor.

Doğu Marmara'nın kapsadığı Bursa, Eskişehir, Bilecik, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu ve Yalova'da hanelerin yüzde 6.2'sinin 400 TL altında gelire sahip olduğu görülüyor. Bu rakam, tüm  bölgeler içinde en düşük gelir grubundaki en küçük oranı oluşturuyor. Bu bölge, yüzde 71'le de 1200 TL ve altı gelir sahipliğinde de en iyi durumda bulunuyor.    

2500 TL ve üstü gelire sahip hanelerin oranının en yüksek olduğu ilk üç bölgeyi de Batı Anadolu, Orta Anadolu ve Doğu Marmara oluşturuyor. Söz konusu bölgelerde bu oran sırasıyla yüzde 9.1, yüzde 7.1 ve yüzde 6.2 düzeyinde bulunuyor. 

İstanbul ile Güneydoğu arasında 8.5 kat fark var

Araştırmanın bulgularına göre, hanelere giren aylık gelirde, İstanbul başta olmak üzere büyük kentlerle birlikte, Marmara, Batı ve Orta Anadolu ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri arasındaki yüksek oranlı farklılıklar da dikkat çekiyor. 400 TL ve altındaki gelirde İstanbul'daki 2.7'lik orana karşı, Güneydoğu Anadolu'daki oran yüzde 23'ü buluyor. Diğer bir ifadeyle,  Güneydoğu Anadolu'da en düşük gelir grubundaki hane sayısı İstanbul'dan 8.5 kat daha fazlaÖ 400 TL'nin altında gelirde Güneydoğu aleyhine Doğu Marmara ile 'dan 3.7, Orta Anadolu ile 3.6, Batı Anadolu ile 3.3 kat fark bulunuyor. 1201-2500 TL arası gelirde ise, İstanbul'daki hane oranı yüzde 27.4 iken, bu rakam Kuzeydoğu Anadolu'da yüzde 10.8, Güneydoğu Anadolu'da 14.4 ve Ortadoğu Anadolu'da 14.8 düzeyinde kalıyor.

Yüzde 16.4'ün iş dışında geliri var

 Araştırmanın bulgularına göre, Türkiye'deki hanelerin önemli bir kesiminin yaptıkları iş dışında başka kaynaklardan da geliri bulunuyor. Araştırma kapsamında, 18 yaş üstündeki hane üyelerinden oluşan katılımcılara yaptıkları iş dışında başka yerden gelirleri olup olmadığı sorusuna, "evet" yanıtı verenlerin oranı yüzde 16.4 oldu. Kentte yaşayan bireylerin yüzde 14.4'ü iş dışında geliri olduğunu ifade ederken, kırsalda bu oran yüzde 21.4 olarak belirlendi. 

Üç büyük kent içinde iş dışında geliri bulunanların en yüksek olduğu il yüzde 19.1 ile Ankara. Bu kenti yüzde 18.3'le İzmir ve yüzde 12.5le de İstanbul izliyor. 

İş dışında geliri bulunanların en yüksek orana sahip olduğu bölge yüzde 27.4 ile Doğu Karadeniz olurken, en düşük orana sahip Orta Anadolu Bölgesi'ndeki oran 9.5 olarak belirlendi. 

Cinsiyete göre bakıldığında ise, erkeklerin daha yüksek oranda iş dışında gelire sahip oldukları görülüyor. Söz konusu oran erkeklerde yüzde 19.1 iken kadınlarda yüzde 13.5'e geriliyor. 

Araştırma sonuçları, yaş ilerledikçe ikinci gelire sahiplik oranının da arttığına işaret ediyor. Bu durum, büyük oranda yaşa bağlı olarak yaşlılık, emekli, malul vb aylıklarla sosyal yardımlardan kaynaklanıyor. Nitekim, 18-24 yaş grubunda yüzde 6.7 olan iş dışındaki gelir sahip olma oranı, 55-64 yaş grubunda yüzde 27.1'e ve 65 üstü yaş grubunda da yüzde 34.3'e çıkıyor.

Öğrenim durumu itibarıyla da en yüksek oranın yüzde 21.7 ile okur yazar olmayan grupta, en düşük oranın ise yüzde 13'le lise mezunlarında olduğu gözleniyor. 

Bireylerin yaptıkları iş dışındaki gelirlerde yüzde 33.5 ile emekli-dul-yetim maaşı ilk sırayı alırken, bu grubu yüzde 22.6 ile tarımsal gelirler ve yüzde 12.7 ile de gayrimenkul kira geliri izliyor. Kentte yaşayan bireylerin yüzde 39.5'i emekli-dul-yetim maaşını, yüzde 17.3,'ü gayrimenkul kira gelirini iş dışı gelir olarak beyan ederken, yüzde 11.9 gibi yüksek bir oran da tarımsal gelirini ek gelir olarak belirtiyor. 

Maaş dışında önemli bir iş dışı gelir türünü de sosyal yardımlar oluşturuyor. İşi dışında elde edilen gelire valilik, kaymakamlık ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarından alınan yardımı gösteren bireylerin en yüksek oranda olduğu bölgeler arasında yüzde 34.6 ile Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi ve yüzde 18.5 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi ilk sıraları alıyor.

Yüzde 17 "yoksuluz" diyor

Rapora göre, araştırmaya katılan bireylere gelir açısından ailelerinin durumu sorulduğunda, yüzde 78.7'si ailelerinin orta-normal gelir sahibi olduğunu, yüzde 16.9'u ise yoksul olduğunu ifade etti. Ailelerini zengin olarak tanımlayanların oranı yüzde 1.4 olarak belirlendi. 

Ailesini yoksul olarak tanımlayanların oranı kırsalda kente göre daha yüksek. Kentte yaşayan bireylerin yüzde 82'si, kırsaldakilerin ise yüzde 70.4'ü aile gelirlerini orta-normal olarak tanımlıyor. Yoksul olarak tanımlayanların oranı kentte yüzde 14.3'e geriliyor, kırsalda ise yüzde 23.2'ye yükseliyor. 

Bölgeler itibarıyla bakıldığında da Doğu Marmara'da aile gelirlerini orta-normal olarak tanımlayanlar yüzde 86,8 iken, Güneydoğu Anadolu'da yüzde 64.2'ye geriliyor. Dolayısıyla da Güneydoğu Anadolu, yüzde 29.3'le ailesini yoksul olarak tanımlayan bireylerin en yüksek oranda olduğu bölgeler içinde ilk sırayı alıyor. Ailesini "çok yoksul" olarak ifade eden bireylerin en yüksek oranda olduğu bölgenin ise yüzde 11.1 ile Kuzeydoğu Anadolu olduğu görülüyor

 "Ticaret ve serbest mesleklerde gelir düşük gösteriliyor olabilir"

Araştırmada, hanelerin gelir ve giderlerine ilişkin alınan yanıtların tutarlılığı konusunda yapılan değerlendirmede, hane reisinin ticaret veya serbest mesleklerde çalıştığı bazı hanelerde hane gelirinin düşük beyan edilebildiği, hane reisinin ücretli olduğu diğer bazı hanelerde ise tek bir kişinin (ana gelir getiricinin) maaşı beyan edilirken diğer kişilerin gelirlerinin, unutma veya önemsememe nedeniyle beyan dışı kaldığı ifade ediliyor. Beyan edilen gelirlerin bir çok dudumda gerçek rakamın altında kaldığının yangın kanı olduğu ifade edilen yorumda, devamla şu görüşe yer veriliyor. "Ancak hane gelirinin birçok durumda eksik beyan ediliyor olması yukarıda da savunulduğu, üzere gelir değişkeninin bir sıralama aracı olarak kullanılmasına engel değildir. Saha çalışması düzgün yürütülen ve denekte güven uyandıran bir araştırmadan elde edilen gelir bilgisinin, hanenin harcamaları (gider bilgisi) ile de kontrol edilerek, kullanılabilecek bir indekse dönüştürülmesi mümkündür.

Kaynak: Dünya Gazetesi