Bazen, çalışma hayatına ara veren veya bir süre Türkiye'de çalışmış
yabancılar, SGK'ya ödedikleri primleri iade almaya çalışmaktadır. Prim iadesi
konusu uygulamada "Toptan ödeme" olarak adlandırılmakta ve 5510 sayılı Yasa'da
düzenlenmiş koşulların oluşması halinde sigortalı hissesinin tamamı toptan ödeme
olarak ilgili kişiye iade edilmektedir. Yaşlılık sigortasından sigortalıya,
yaşlılık aylığı bağlanması ve toptan ödeme yapılması sağlanan
haklardandır.
5510 sayılı Kanun'un yaşlılık toptan ödemesi ve ihya başlıklı
31'inci maddesinde;
"4'üncü maddenin birinci fıkrasının; (a) ve (b) bentleri
kapsamındaki sigortalılar ile bu kanuna göre ilk defa (c) bendi kapsamında
sigortalı olanlardan, herhangi bir nedenle çalıştığı işten ayrılan veya işyerini
kapatan ve yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli yaş şartını doldurduğu halde
malûllük ve yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanamayan sigortalıya, 4'üncü
maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamında ise kendi adına
bildirilen, (b) bendi kapsamında ise ödediği malûllük, yaşlılık ve ölüm
sigortaları primlerinin her yıla ait tutarı, primin ait olduğu yıldan itibaren
yazılı istek tarihine kadar geçen yıllar için, her yılın gerçekleşen güncelleme
katsayısı ile güncellenerek toptan ödeme şeklinde verilir.
Bu kanuna göre toptan ödeme yapılarak hizmetleri tasfiye edilmiş
bulunanlardan, yeniden bu kanuna tabi olarak malûllük, yaşlılık ve ölüm
sigortaları primi bildirilmiş olanlar, yazılı olarak müracaat etmeleri halinde,
aldıkları toptan ödemenin ödeme tarihi ile yazılı istek tarihi arasında geçen
yıllar için her yılın gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan
tutarın ilgiliye tebliğ tarihini takip eden ayın sonuna kadar ödemeleri halinde,
bu hizmetler ihya edilerek bu kanunun uygulanmasında dikkate alınır" hükmü
getirilmiş olup, prim iadesi her koşulda söz konusu değildir ve mutlaka aranan
şartların oluşması gerekmektedir.
Yaşlılık toptan ödemesi, 5510 sayılı
Kanun'un 4'üncü maddesinin birinci fıkrasının, (a) ve (b) bentleri kapsamında
sigortalı olanlardan,
a) Çalıştığı işten ayrılan veya işyerini kapatan,
b) Yaşlılık aylığı
bağlanması için gerekli yaş şartını doldurduğu halde malullük ve yaşlılık aylığı
bağlanmasına hak kazanamayan,
sigortalıya yapılır.
Sigortalıların yaşlılık toptan ödemesinden yararlanabilmesi için kanunun
4'üncü maddesinin birinci fıkrasının;
- (a) bendi kapsamında bulunması halinde, çalıştığı işten ayrıldıktan,
-
(b) bendi kapsamında bulunması halinde, işyerini kapattıktan veya
devrettikten,
sonra örneği SGK tarafından hazırlanan dilekçe ile ilgili SGK
müdürlüğüne başvurulması şarttır. Yapılacak, yaşlılık toptan ödemesinin tutarı,
SSK'lı (yani 4/a'lı) için kendi adına işverenin bildirdiği hissesi kadar (%14
-işveren hissesi iade edilmez-), Bağ-Kur'lu (4/b'li) ise ödediği malullük,
yaşlılık ve ölüm sigortaları (%20) primlerinin her yıla ait tutarı,
- Toptan
ödemeye esas hizmet sürelerinin kanunun yürürlük tarihinden önce (2008/Ekim
(hariç)) olması halinde, bu kanunla bazı maddeleri yürürlükten kaldırılan ilgili
kanun hükümlerine göre bu kanunun yürürlük tarihi itibarıyla hesaplanarak, bu
kanunun yürürlüğe girdiği tarih ile toptan ödemenin yapılmasına ilişkin yazılı
istek tarihine kadar geçen yıllar için her yılın güncelleme katsayısı ile
çarpılarak bulunan tutarı,
- Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten (2008/Ekim
(dahil)) sonraki süreler için primin ait olduğu yıldan itibaren yazılı istek
tarihine kadar geçen yıllar için, her yılın gerçekleşen güncelleme katsayısı ile
güncellenerek tespit edilen tutarı, toptan ödeme şeklinde verilir.
Sigortalı veya hak sahipleri dilerse, daha sonra geri aldıkları primlerini
yasal faizi ile birlikte geri ödemek suretiyle ihya edebilir, yani tekrar
canlandırabilirler.
Sonuç olarak; sigortalının emeklilik yaşı gelmesine
rağmen ödedikleri prim gün sayısı ve sigortalılık süresi emekli olmalarına
yetmiyor ise ödenen primler toptan ödeme olarak sigortalıya ödenmektedir. Yani
önce sigortalının Türkiye'de sigorta giriş tarihine göre emekli olma yaşını
buluyoruz. Bu yaşı tamamladığı tarihte emekli olmak için aranan prim gün sayısı
ve sigortalılık süresi yeterli ise bu kişiye SGK yaşlılık aylığı bağlıyor. Eğer
kişinin yaşı tamamladığı tarihte emekli olmak için aranan prim gün sayısı ve
sigortalılık süresi yeterli değil ise bu kez kişiye ödenen primler toplu olarak
iade edilmektedir. Emeklilik yaşını tamamlamayan kişilere prim iadesi yapılmaz.
Kaynak:Dünya Gazetesi