ANKARA - İllerin
ekonomik kapasiteleriyle orantılı biçimde, başta vergi olmak üzere bütçeye
sağladığı toplam gelir, aldığı bütçe harcaması ve yaptığı net katkıya göre
yapılan değerlendirme, yeni teşvik sistemi kapsamında en gelişmiş 8 ilin yer
aldığı 1. Bölge dışındaki tüm illerin yatırım ve kalkınmaya olan acil ihtiyacını
ortaya koydu.
DÜNYA, 1 Ocak'tan geçerli yeni teşvik sisteminde illerin
gelişmişlik düzeyleri bazında ayrıldığı 6 bölgenin, dört aylık bütçe harcamasına
göre ekonomik durumlarını analiz etti. Ekonomik gelişmişlik düzeyi dolayısıyla
gelirlerin büyük bölümünü sağlayan İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli, Bursa,
Antalya, Eskişehir ve Muğla'nın yer aldığı I. Bölge, dört ayda bütçeye net
olarak 60 milyar liradan fazla katkı sağlarken, sağladığı gelirden daha fazla
harcama alan diğer tüm bölgelerin bütçe açığı verdiği belirlendi. Yeni teşvik
sisteminde en cazip teşvik unsurlarının öngörüldüğü en geri kalmış 15 ilden
oluşan 6. Bölge, dört ayda 4.1 milyar lira ile en fazla bütçe açığını yaratan
bölge oldu.
Devletin geliri ağırlıkla 8
ilden
Ocak-nisan döneminde yüzde 15.5 artarak 106 milyar 549
milyon lira olan toplam merkezi yönetim bütçe gelirlerinin 77 milyar 745 milyon
liralık bölümü en gelişmiş 8 ilin yer aldığı I. Bölge'den elde edildi. Dört ayda
merkezden yapılan 12 milyar 755 milyon liralık tahsilat dışarıda tutulduğunda
bütçe gelirlerinin yüzde 82.9'unun bu bölgeden elde edildiği belirlendi. Aynı
dönemde yüzde 17 artışla 111 milyar 569 milyon lira olan bütçe harcamalarından
ise bu bölge 17.6 milyar lira pay aldı. Büyük bölümü faiz olmak üzere merkezden
yapılan 68 milyar 490 milyon liralık harcama dışındaki bütçe giderleri içinde 1.
Bölge'nin payı yüzde 40.9 oldu. I. Bölge, dört ayda bütçeye aldığı harcamadan 60
milyar 145 milyon lira daha fazla gelir sağladı; başka deyişle bu tutarda bütçe
fazlası verdirdi.
Beş bölge net alıcı
Diğer 5
bölgenin ise sağladığı bütçe geliri, aldığı harcamanın altında kaldığı için
bütçeye net katkısı ise negatif oldu. Ekonomik gelişmişlik düzeyine göre
belirlenen II. Bölge'ye dahil 13 il bütçeye 4 milyar 984 milyon liralık gelire
karşılık, 6 milyar 34 milyon liralık bütçe harcaması alarak, net 1 milyar 51
milyon liralık açık yarattı. Aynı dönemde; 12 ilden oluşan III. Bölge 5 milyar
147 milyon liralık gelire karşılık 5 milyar 215 milyon liralık harcamayla net
olarak 67.2 milyon, 17 ilin oluşturduğu IV. Bölge 3 milyar 111 milyon liralık
gelire karşılık 4 milyar 907 milyon liralık harcama alarak net 1 milyar 795.4
milyon lira açık verdi. V. Bölgeyi oluşturan 16 il toplam 1 milyar 541 milyon
liralık gelir sağlarken, 3 milyar 938 milyon liralık harcama aldı ve net 2
milyar 397.4 milyon lira tutarında bütçe açığına yol açtı.
En
büyük açık 6. Bölge'den
İlk dört ayda 6 bölge içinde en fazla
bütçe açığını ise 4 milyar 118.5 milyon lira ile en yoksul 15 ilin yer aldığı 6.
Bölge verdi. Dört ayda bütçeye sağladığı toplam gelir 1 milyar 267 milyon lira
olan bu illere 5 milyar 385.4 milyon liralık bütçe harcaması yapıldı. Yeni
teşvik sisteminde en cazip teşvik unsurlarının öngörüldüğü 6. Bölge, "merkez"
hariç toplam bütçe gelirlerine yüzde 1.4'le en az katkıyı yaparken,
harcamalardan ise yüzde 12.5 pay aldı.
Merkezden tahsil edilen hariç bütçe
gelirlerinde gelişmiş I. Bölge dışında kalan illerin toplam payı da yüzde 17'de
kaldı. Söz konusu 73 il, merkezden yapılan hariç bütçe harcamalarının ise yüzde
60'a yakınını aldı.
70 ilin bütçesi açık
verdi
İlk dört ayda il bazında elde edilen gelir ve yapılan
harcamaya göre 81 ilden 11'inin fazla; 70'inin ise açık verdiği belirlendi.
Bütçeye aldığı harcamadan daha fazla gelir sağlayarak fazla verdiren 11 ilin
7'sini yeni teşvik sistemindeki 1. Bölge, 4'ünü ise diğer bölgelerde yer aldığı
belirlendi.
Bütçe fazlası yaratan illerin başında gelen İstanbul, dört ayda
aldığı 4 milyar 594 milyon liralık bütçe harcamasına karşılık bütçeye 39 milyar
939 milyon lira gelir aktararak, net bazda tek başına 35 milyar 345 milyon
liralık fazla sağladı. Bütçeye net katkı tutarında İstanbul'u yine I. Bölgedeki
illerden 9 milyar 734 milyonla Kocaeli, 7 milyar 775 milyonla İzmir ve 6 milyar
17 milyon lirayla Ankara izledi. Daha sonra 1 milyar 37 milyon liralık net katkı
ile III. Bölgedeki Mersin, 937 milyon lira ile I. Bölgedeki Bursa, 672 milyon
lirayla II. Bölge illerinden Tekirdağ, 450 milyonla IV. Bölgedeki Hatay, 386.4
milyonla I. Bölgedeki Antalya, 175 milyonla III. Bölge illerinden Zonguldak ve
29.6 milyonla I. Bölgedeki Muğla geldi. Söz konusu 11 il 81 milyar 660 milyon
lirayla dört aylık bütçe gelirlerinin 76.6'sını sağlarken, 19 milyar 103.2
milyon lira ile toplam harcamalardan ise yüzde 17.1 pay aldı. Bütçeye aldığından
çok veren 11 il dört ayda net olarak 62 milyar 557 milyon lira fazla
sağladı.
Sağladığı gelirden fazla harcama alarak negatif katkı yapan 70 il
ise bütçe gelirlerinin yüzde 11.4'ünü sağlarken, harcamalardan yüzde 21.5 pay
aldı ve toplamda 11 milyar 841 milyon liralık bütçe açığı verdirdi. Söz konusu
70 il içinde en fazla açık veren 675.3 milyon lirayla Diyarbakır oldu. Bu ili
668.6 milyon lirayla Van, 452.1 milyonla Erzurum, 343.5 milyonla Şanlıurfa,
341.4 milyonla Elazığ, 334.8 milyonla Mardin, 313.4 milyonla Malatya, 305.2
milyonla Hakkari, 299.2 milyonla Şırnak ve 292 milyon lirayla Konya
izledi.
Anılan dönemde en büyük bütçe açığı ise 55 milyar 735 milyon lira
ile merkezden yapılan tahsilat ve ödemelerin dengesinde ortaya çıktı. Bu
gelişmelerle merkezi yönetim bütçesinin dört aylık açığı 5 milyar 19.4 milyon
lira düzeyinde oluştu.
En büyük destek 6.
Bölgeye
Bölgesel teşvik sisteminin etkinliğini artıracak yeni
sistemde, bölgesel harita yeniden düzenlendi. İller sosyo-ekonomik gelişmişlik
düzeylerine göre değerlendirilerek 6 bölgeli bir sınıflandırmaya gidildi. Yeni
sistemde en cazip teşvik unsurları, en geri kalmış illerin oluşturduğu 6.
Bölge'de yapılacak yatırımlar için öngörüldü. Bu illerde yatırım yapacakların
sigorta primi ödemeleri 10 yıl süreyle devlet tarafından karşılanacak. 6.
Bölgede yatırım yapacak firmalar yatırımın yüzde 50'sine, OSB içinse yüzde
55'ine kadar olan tutarı için vergi yükümlülüğünden muaf tutulacak. Faiz desteği
tavanları da yükseltilecek. 6. bölgede 31 Aralık 2013'e kadar başlanacak
yatırımlarda sigorta primi desteği 10 yıl, bu tarihten sonra ise 7 yıl
uygulanacak. Yatırımcı vergi indirimi desteğini yatırım döneminde elde ettiği
kazançlara da uygulayabilecek.
Kaynak: Dünya Gazetesi