Anonim ve Limited şirket ortakları ile kanunî temsilcilerinin Şirketin ticarî borçlarına ve amme

borçlarına ilişkin sorumlulukları, konusundaki özet açıklamalar bu yazımızın konusunu

oluşturmaktadır.

1.    ŞİRKET ORTAKLARININ SORUMLULUĞU :

 

       Gerek anonim ve gerekse limited şirketler, belli bir ünvana sahip, esas sermayesi muayyen ve paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı sorumlulukları sadece kendi mâmeleki ile sınırlı bulunan sermaye şirketleridir. Aralarındaki başlıca fark, anonim şirket ortaklık paylarını temsil eden hisse senetlerinin kıymetli evrak niteliği taşımasına karşılık, limited şirket ortaklık paylarını temsil eden senetlerin bu niteliği taşımamasıdır. Bu iki şirket türü arasında, Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili maddelerinden kaynaklanan başlıca farklılıklar da mevcuttur.

 

Yukarıdaki tariften anlaşılacağı üzere, gerek anonim şirkette ve gerekse limited şirkette, ortakların sorumluluğu şirkete koymayı taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlıdır. Yani ortaklar, şirketin borçlarından dolayı taahhüt ettikleri sermaye miktarına kadar bütün malları ile sorumludurlar. Bunu aşan kısım dolayısiyle hiçbir sorumlulukları yoktur. Böyle olduğu içindir ki, taahhüt ettikleri sermaye paylarının tamamını ödemiş oldukları takdirde, prensip olarak ve ortak sıfatları nedeniyle herhangibir sorumluluğa maruz kalmazlar. Azami kayıpları, fiilen ödedikleri sermayeyi kaybetmek ve taahhüt edip henüz ödemedikleri sermayeyi ödemek zorunda kalmaktan ibarettir.

Ticaret hukuku açısından geçerli olan bu kural, anonim şirketlerde vergi hukuku açısından da geçerli olmakla beraber, limited şirketlerde durum farklıdır. 6183 sayılı A.A.T.U.K.’nun 35’inci maddesinde ötedenberi yer alan hükme göre limited şirket ortakları şirket tarafından ödenmeyen ve tahsil imkânı bulunmayan âmme alacaklarından dolayı şirkete koydukları veya koymayı taahhüt ettikleri sermaye hisseleri oranında doğrudan doğruya sorumlu bulunmakta ve takibe tâbi tutulmaktaydılar.

 

Bu hüküm 29.7.1998 tarihinden itibaren 4369 sayılı Kanunla değiştirilerek, ortakların sorumlulukları ağırlaştırılmıştır. Yeni hükme göre, limited şirket ortakları, şirketten tahsil imkânı bulunmayan âmme alacaklarının tamamından, kendi sermaye payları oranında, doğrudan doğruya sorumlu ve bu kanun hükümleri gereğince takibata tâbi bulunmaktadırlar. Takibatın tahakkuk aşamasında değil tahsilât aşamasında yapılması söz konusudur.

 

Örnek vermek gerekirse, eskiden 5 milyar sermayeli bir limited şirket 500 milyarlık amme borcunu ödemezse ve ortaklar sermaye taahhüt borcunu, ödemiş iseler, şahsi malvarlıkları ile sorumlu olmuyorlar, amme alacağı sadece limited şirketten ve yöneticilerden tahsil edilmeye çalışılıyor, yönetici vasfı bulunmayan ortaklara gidilemiyordu. 29.7.1998 den itibaren örneğimizdeki 500 milyar amme alacağı, yönetici sıfatı olmasa bile, limited şirket ortağından ortaklıktaki hisse nisbeti ile orantılı olarak (mesela limited şirkette % 20 ortak ise 500x0,20 = 100 milyar ile sınırlı olmak üzere) aranacaktır. Halbuki bu şirket anonim şirket olsaydı, yönetici sıfatı olmayan ortaktan sadece ödemedikleri sermaye taahhüt tutarının ödenmesi istenebilirdi. 

 

Tekrar vurgulamak gerekirse yukarıdaki açıklamalarımız, şirket yönetim organları içinde yer almayan yani kanuni temsilci konumunda bulunmayan (pasif pozisyondaki) ortaklarla ilgili olup, şirketin yönetiminde rol alınmış olması halinde aşağıdaki açıklamalar dikkate alınmalıdır.

 

       Kanunî temsilci, anonim şirketlerde yönetim kurulu ve limited şirketlerde ise şirket müdürü veya birden fazla müdür varsa müdürler kuruludur.

 

       Bilindiği üzere, anonim şirketlerde yönetim kurulu, ortaklar arasından genel kurulca seçilen üyelerden oluşur.

 

       Limited şirketlere gelince bunlarda müdürler, ortaklar kurulu tarafından ortaklar arasından veya dışarıdan seçilir. Müdür sayısı birden fazla ise kanunî temsilci, bunların tamamından oluşan müdürler kuruludur. Limited şirket sözleşmesi ile veya daha sonra ortaklar kurulu kararı ile müdürlük sıfatı ortaklardan veya dışarıdan bir ya da birkaç kişiye bırakılmamış ise kuruluş sırasında ortak olanların tamamı, müdür sıfatını haiz sayılır.

 

T.T.K.’nun 336’ncı maddesine göre kanun ve ana sözleşmelerin yüklediği görevleri yerine getirmeyen yönetim kurulu üyeleri, bu yüzden oluşan zararlar dolayısiyle anonim şirkete, şirket ortaklarına ve şirket alacaklarına karşı müteselsilen sorumludurlar.

 

Yönetim kurulu üyelerinin kusurlu eylemleri ile şirkete verdikleri doğrudan zararlar dolayısiyle bunlar hakkında genel kurul kararına istinaden şirket ve hattâ teminat göstermek şartı ile % 10 paya sahip azınlık tarafından sorumluluk dâvası açılabilir.

 

Öte yandan, şirket ortaklarının ve alacaklarının da yönetim kurulunun anonim şirkete verdikleri zararların tazminine yönelik dâva açmaları mümkündür. Şu var ki bunlar, tazminatın kendilerine değil şirkete verilmesini isteyebilirler.

 

Bütün bu dâvalarda yönetim kurulu üyelerinin sorumlu tutulabilmeleri için kusurlu bulunmaları şarttır. Aslolan, şirkete zarar veren üyelerin kusurlu sayılmaları olduğu cihetle, kusurlu olmadıklarını isbat külfeti üyelerin kendilerine düşer.

 

Limited şirketlerin kanunî temsilcisi sayılan müdürler kurulu üyelerinin ve münferit müdürlerin durumu da aynıdır.

 

Kanunî temsilcilerin ticaret hukuku açısından sorumluluk durumları, yukarıda özetlenen şekilde olmakla beraber, açılan davalar sonucunda kararlaştırılan tazminatların dâvacılara değil şirkete ait olması ve verilmesi sebebiyle, özellikle alacaklıların uygulamada bunlar aleyhine dâva açmak yoluna pek nadir olarak gittikleri görülmektedir.

Âmme alacakları ve özellikle vergi hukuku açısından durum farklıdır.

 

Vergi Usul Kanunu’nun 10 uncu maddesi hükmüne göre, anonim ve limited şirketlerin birer kurum olarak mükellef ve sorumlu sıfatiyle yapmak zorunda oldukları ödevler, onların kanunî temsilcileri tarafından yerine getirilir. Bunların görevlerini yerine getirmemeleri sebebiyle bu şirketlerin varlıklarından alınamıyan vergi ve buna bağlı alacaklar, rücû hakları bâki kalmak şartı ile, görevlerini yerine getirmiyen kanunî temsilcilerin varlıklarından alınır.

 

Vergi Daireleri, bu hükme istinaden, şirketlerden tahsil edilemiyen vergiler ve cezalar ile gecikme faiz ve zamları için yönetim kurulu üyelerinden biri, birkaçı veya tamamı hakkında takibat yapmaktadırlar. Sorumluluk için, şirket hakkında yapılan takibatın sonuçsuz kalması ve kanunî temsilcilerin kusurlu olmaları şart ise de, vergi daireleri bu şartı aramaksızın takibata tevessül etmekte, ancak Danıştay şirket hakkındaki takibat tamamen sonuçlanmaksızın yapılan takipler ile kusurlu olmadığını isbatlıyan kanunî temsilciler aleyhindeki takipleri, kanuna aykırı bularak reddetmektedir.

 

Vergi Usul Kanunu dışında 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun’un mükerrer 35’ini maddesinde de, tüzel kişilerin mal varlığından tamamen veya kısmen tahsil edilemiyen veya tahsil edilemiyeceği anlaşılan âmme alacaklarının kanunî temsilcilerin varlıklarından bu kanun hükümlerine göre tahsil edileceği yolunda bir hüküm bulunmaktadır.

 

Vergi daireleri bu hükme istinaden, tüzel kişilerden tahsil edilemiyeceği anlaşılan vergileri de bunlar hakkındaki takibat sonuçlanmadan kanunî temsilcilerden takip ve tahsile tevessül etmekte, ancak bu tür takipler de mezkur hükmün sadece Vergi Usul Kanunu (Md:10) kapsamına girmiyen âmme alacaklarını kapsadığı gerekçesi ile Danıştay tarafından iptal edilmektedir.