32 SAYILI KARARDA SON DÜZENLEMELER VE İHRACAT BEDELLERİNİN YURDA GETİRİLMESİ USUL VE ESASLARI
Mustafa ÇOLAK - Maliye Müfettişi
I- GİRİŞ
Bilindiği gibi, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Kararda, 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2006/11472 sayılı Karar ile bazı değişiklikler yapılmıştır. Anılan Karara ilişkin 91-32/5 sayılı Tebliğ, 2006/11472 sayılı Karar ile getirilen düzenlemeler ve zaman içinde ortaya çıkan ihtiyaçlar temelinde güncellenerek 2007-32/33 sayılı hazırlanmış ve söz konusu Tebliğ Resmi Gazetenin 9.2.2007 tarih ve 26429 sayılı nüshasında yayımlanmıştır.
Bu bağlamda Karar değişikliği ve yeni tebliğ düzenlemelerine göre;
-11/8/1989 tarih ve 20249 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Kararın 13 ncü maddesine göre, “ Türkiye'de yerleşik kişilerin, yurt dışında veya Türkiye'deki serbest bölgelerde yatırım yapmak veya ticari faaliyette bulunmak üzere şirket kurmaları, ortaklığa katılmaları ve şube açmaları için, 5 milyon ABD Doları veya eşiti dövize kadar nakdi sermayeyi bankalar veya özel finans kurumları aracılığıyla, ayni sermayeyi ise gümrük mevzuatı hükümleri çerçevesinde ihraç etmeleri serbest olup, 5 milyon ABD Dolarını aşan nakdi ve/veya ayni sermaye ihracına Bakanlıkça izin verilir.” Hükmü değiştirilerek Türkiye’den yurtdışına sermaye transferleri herhangi bir tutarla sınırlı olmaksızın serbest hale getirilmiştir. Yani bankacılık sistemindeki gelişmeler dikkate alınarak, Türkiye'de yerleşik kişilerin, yurt dışına yapacakları nakdi sermaye transferi yerine mal ihraç ederek bedelinin yurt dışında kurulacak şirket veya şubelerin sermayesine mahsup edilmesine izin verilmesi yönündeki uygulamaya son verilmiştir.
- Diğer her türlü transferin serbest olması, bankalar ve firmaların maruz kaldığı bürokrasi dikkate alınarak ithalat taahhüt hesaplarının takibi uygulamasına son verilmiştir.[1]
-Yurt dışından temin edilen kredilerle ilgili olarak T.C. Merkez Bankası’nın Sermaye Hareketleri Genelgesinde yer alan kredi sözleşmesi ibrazı ve Türkiye’ye getirilmeden kullanılacak kredilerle ilgili düzenlemeler uygulamada yaşanan bazı sorunlar nedeniyle Tebliğ hükmü haline getirilmiştir.
-Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar’ın 13. maddesinin 4. fıkrası gereğince yurt dışında bulunan Türk iştirakli firmaların takibine ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir.
-2006/11472 sayılı Karar hükmü çerçevesinde OECD ve AB kodları dikkate alınarak kişisel sermaye hareketleri tanımlanmıştır.
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar'a İlişkin Tebliğ Tebliğ No: 91-32/5 (2007-32/33 Sayılı Tebliğle yürürlükten kaldırılan)
Hesap Kapatma
Madde 29- Bedeli fiili ithalden önce ödenen veya ödeneceği taahhüt edilen ithalata ilişkin hesapların ödeme tarihini izleyen 180 gün içinde kapatılması zorunludur.
Mal bedelinin fiili ithalden sonra ödendiği ithalatta ithalat taahhüt hesaplarının takibi yapılmaz.
Dış ticaret mevzuatı çerçevesinde bağlı muamele yoluyla yapılacak ithalatta, verilecek süre (ek süreler dahil) sonundan itibaren 90 gün içinde hesabın kapatılması zorunludur.
Hesap Kapatmayanlar Hakkında Yapılacak İşlem
Madde 30- Bedeli fiili ithalden önce ödenen ya da ödeneceği taahhüt edilen ithalata ilişkin hesapların ödeme tarihini izleyen 180 gün içinde kapatılmaması halinde, aracı banka veya özel finans kurumlarınca, muamelenin safhalarını belirten taahhütlü bir mektup göndermek veya makbuz mukabili teslim etmek suretiyle 10 işgünü içinde ilgili Kambiyo Müdürlüğüne ihbarda bulunulur.
İhbarı müteakip, kapatma belgelerinin ibrazı veya ödenmiş bulunan mal bedelinin 33 üncü madde kapsamında yurda getirilmesi halinde, açık ithalat hesapları kambiyo müdürlüklerince kapatılır.
Kambiyo müdürlüklerince, ihbarı müteakip 20 iş günü içinde ilgililere ithalat hesaplarının kapatılmasını teminen 90 gün süreli ihtarname gönderilir. Bu süre içinde hesapların kapatılması veya 32 nci maddede belirtilen mücbir sebep hallerinin ya da haklı durumun belgelenmesi gereklidir
Mücbir sebeplerin varlığı halinde, mücbir sebebin devamı müddetince altışar aylık dönemler itibariyle ilgili Kambiyo Müdürlüğünce ithalatçıya ek süre verilir.
Mücbir sebep halleri dışında kalan haklı durumların varlığı halinde, ithalat hesaplarının kapatılmasına ilişkin bir yıla kadar olan ek süre talepleri, ithalatçının haklı durumu belirten yazılı beyanına istinaden altışar aylık devreler halinde kambiyo müdürlüklerince, bir yıllık süreden sonraki ek süre talepleri Hazine Müsteşarlığınca incelenip sonuçlandırılır.
-2006/11472 sayılı Karar ile yapılan düzenlemeye paralel olarak, yabancı yatırımcıların kurabilecekleri veya iştirak edebilecekleri şirket türleri, irtibat bürosu açma yöntemleri ve ilişik konulara, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanununa göre çıkarılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu Uygulama Yönetmeliğinde yer verilmiştir. Dolayısı yabancı sermaye işlemleri, anılan mevzuat hükümlerine göre yürütüleceğinden ayrıca Tebliğde düzenlenmemiştir.
—2006/11472 sayılı Karar ile yapılan düzenlemeye paralel olarak Türkiye'de yerleşik kişilerin (özellikle bankalar), yurt dışında yerleşik kredi kartı kuruluşları ile lisans ve temsilcilik sözleşmeleri yapmalarına izin verilmesi yönündeki uygulamaya son verilmiştir.
-Yurtdışı müteahhitlik hizmetleri hakkındaki işlemlerin Dış Ticaret ve Gümrük Müsteşarlıkları tarafından da yürütülmesi nedeniyle 02.02.1996 tarih ve 22542 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yurtdışı Müteahhitlik Hizmetlerine ilişkin 96-32/16 sayılı Tebliğ yürürlükten kaldırılmıştır. Ancak, yurt dışı müteahhitlik hizmetlerinin ülke yararına geliştirilmesi ve desteklenmesi amacıyla ilgili kamu ve özel kuruluşlardan bilgi toplanması ile bunlar arasındaki bilgi paylaşımı ve koordinasyona katkıda bulunulması için Hazine Müsteşarlığına yetki tanıyan açıklamalara yer verilmiştir.
—Türkiye’de yerleşik kişilerce yurtdışında gayrimenkul ve gayrimenkule bağlı ayni hakların satın alınması amacıyla bankalar vasıtasıyla yurtdışına döviz ve Türk parası transfer ettirilmesi serbest hale getirilmiştir.
— Yurtiçinde veya yurtdışında faaliyette bulunan kredi kuruluşlarınca yabancı para üzerinden veya yabancı para ölçüsü ile verilen kredileri güvence altına almak için yabancı para üzerinden taşınmaz rehni (gemi ipoteği dahil) kurulması serbest hale getirilmiştir. Bu şekilde hiçbir kısıtlamaya tabi olmaksızın kredi kuruluşlarınca verilen kredilerin teminatı olarak tüm taşınmazların rehnedilebilmesi imkânı sağlanmıştır.
Yukarıda belirtilen değişiklikler ve açıklamalara ek olarak izleyen bölümlerde ise ihracat bedellerinin yurda getirilmesi sürecine ayrıntıları ile irdelenmeye çalışılacaktır.
II- İHRACAT BEDELLERİNDE UYGULAMA
1-İHRACAT BEDELLERİNİN YURDA GETİRİLMESİ
· İhracat bedelleri, Merkez Bankası tarafından esas ve usulleri belirlenen ödeme şekillerinden birine göre yurda getirilerek bir bankaya satılır.
· İhracat bedellerinin beyan edilen Türk parası veya döviz üzerinden yurda getirilmesi esas olup, Türk parası üzerinden yapılan ihracat karşılığında döviz getirilmesi mümkündür.
· İşlenmemiş altın ihracatında ihracat bedellerinin yurda getirilmesi yükümlülüğü aranmaz.
· İhracat bedeli ile transit ticarette satış bedelinin yolcu beraberinde efektif olarak yurda getirilmesi halinde gümrük idarelerine beyan edilmesi esastır. Ancak, Türkiye’de ikamet etmeyenlere özel fatura ile yapılan satış bedeli ve yabancı taşıtlar ile yabancı ülkelere sefer yapan yerli taşıtlara verilen yağ, yakıt, temizlik maddeleri ve kumanya bedellerini oluşturan efektiflerde beyan yükümlülüğü aranmaz.
· Irak’a gerçekleştirilen ve tutarı 100.000 ABD Doları veya eşitine kadar olan ihracat veya transit ticarete ilişkin mal bedellerini oluşturan efektiflerde 31/12/2007 tarihine kadar beyan yükümlülüğü aranmaz.
2- İHRACAT BEDELİNDEN YAPILACAK İNDİRİMLER
1) İhracatla ilgili navlun, sigorta primi, komisyon, ardiye, depolama, antrepo, gümrük resmi, harç ve faktoring masrafları ile uluslararası para piyasalarında geçerli faiz oranlarını geçmemek üzere iskonto giderleri gibi masraflar için yapılacak indirimler ile konsinyasyon yoluyla ihraç edilen mallarla ilgili nakil, muhafaza, bakım ve fümügasyon, rafa, satış ve benzeri masrafların ihracat bedelinden mahsubu veya görünmeyen işlemlere ilişkin hükümler çerçevesinde döviz transferi talepleri bankalarca incelenip sonuçlandırılır.
(2) Ticari teamüllerin gereği olarak satış akdinde veya akreditiflerde ayrıca varış yerinde tartı ve analiz yapılması şartı bulunuyorsa, tartı ve analiz sonucunda tespit edilen vezin noksanlığı veya kalite farkı ile ekspertiz ve tahkim ücretleri ve rafa (maniplasyon) masraflarının (hariçteki gözetme şirketleri ücretleri dahil) mal bedelinden mahsubu veya görünmeyen işlemlere ilişkin hükümler çerçevesinde döviz transferi talepleri bankalarca incelenip sonuçlandırılır.
(3) Bedel getirme süreleri içinde yurda getirilen ihracat bedelleri, bağlı muamele hükümleri saklı kalmak kaydıyla ihracatçının ithalat bedelleri, sermaye hareketlerine ilişkin ödemeler ve görünmeyen işlemlere ilişkin giderleri ile transit ticaretinin alış bedeli ile mahsup edilebilir.
(4) Dış ticaret mevzuatı hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilen mal ihraç ve ithalinde, tarafların aynı kişiler olması ve ihraç bedellerinin yurda getirilme süresi içinde kalınması kaydıyla, mal ihraç ve ithal bedellerinin mahsubu mümkündür.
(5) Fıkra (3) ve (4)’de belirtilen haller dışında kalan talepler Hazine Müsteşarlığınca incelenip sonuçlandırılır. İhracat bedellerinden mahsuba izin verilen hallerde, ihracat bedelleri süresi içinde yurda getirilmiş sayılır. Mahsuba tabi tutulan kısım için mahsup tarihinde geçerli döviz alış kuru üzerinden döviz alım ve satım belgeleri düzenlenir.
3- İHRACAT İŞLEMLERİNDE SORUMLULUK
· İhraç edilen malların bedelinin süresinde yurda getirilerek, bankalara satılmasından ve ihracat hesabının süresinde kapatılmasından ihracatçılar sorumludur.
· Alacak hakkının satın alınması suretiyle ticari riskin faktör kuruluşlarınca üstlenilmesi durumunda, ihracat bedelinin yurda getirilmesi ile ilgili sorumluları belirlemeye Müsteşarlık yetkilidir.
· İhracata aracılık eden bankalar ihracat bedellerinin yurda getirilmesini ve satışının yapılmasını izlemekle yükümlüdür.
III- İTHALAT BEDELLERİNİN ÖDENMESİ
(1) İthalat bedelleri, banka kaynaklarından, ithalatçıya ait döviz tevdiat hesaplarından, alışı yapılmamış ihracat bedelinden, kredi kartından veya sermaye hareketlerine ilişkin hükümler çerçevesinde sağlanan kredilerden karşılanmak suretiyle bankacılık teamüllerine ve alıcı ile satıcı arasındaki sözleşmelere uygun şekilde Türk Parası veya döviz olarak ödenir.
(2) Bağlı muamele yoluyla yapılacak ithalat hükümleri saklıdır.
(3) İthalatta ödeme şekillerine ilişkin esas ve usuller Merkez Bankasınca belirlenir.
IV- HESAP KAPATMA, İHBAR VE EK SÜRE
(1) Ticari amaçla mal ihracında ve transit ticarette, bedelleri yurda getirilme süresi içinde gelen ihracat ve transit ticaret ile ilgili hesaplar aracı bankalarca kapatılır.
(2) İthalat taahhüt hesaplarının takibi yapılmaz.
(3) Dış ticaret mevzuatı çerçevesinde bağlı muamele yoluyla yapılacak ihracata ait hesapların, verilecek süre (ek süreler dahil) sonundan itibaren 90 gün içinde kapatılması zorunludur.
(4) Süresi içinde kapatılmayan ihracat ve transit ticaret hesapları aracı bankalarca 10 işgünü içinde muamelenin safhalarını belirten taahhütlü bir mektup göndermek veya makbuz mukabili teslim etmek suretiyle ilgili Kambiyo Müdürlüğüne ihbar edilir.
(5) Kambiyo müdürlüklerince, ihbarı müteakip 20 iş günü içinde ilgililere hesapların kapatılmasını teminen 90 gün süreli ihtarname gönderilir. Bu süre içinde hesapların kapatılması veya 16 ncı maddede belirtilen mücbir sebep hallerinin ya da haklı durumun belgelenmesi gereklidir.
(6) Mücbir sebeplerin varlığı halinde, mücbir sebebin devamı müddetince altışar aylık dönemler itibariyle ilgili Kambiyo Müdürlüğünce ek süre verilir.
(7) Mücbir sebep halleri dışında kalan haklı durumların varlığı halinde, hesapların kapatılmasına ilişkin bir yıla kadar olan ek süre talepleri, firmaların haklı durumu belirten yazılı beyanına istinaden altışar aylık devreler halinde kambiyo müdürlüklerince, bir yıllık süreden sonraki ek süre talepleri Hazine Müsteşarlığınca incelenip sonuçlandırılır.
Mücbir sebep halleri
(1) Mücbir sebep kabul edilebilecek haller;
a) İthalatçı veya ihracatçı firmanın infisahı, iflası, konkordato ilan etmesi veya faaliyetlerini daimi olarak tatil etmesi, şahıs firmalarında firma sahibinin ölümü,
b) Grev, lokavt ve avarya hali,
c) İhracatçı veya ithalatçı memleket resmi makamlarının karar ve işlemleri ya da muhabir bankaların muameleleri dolayısıyla hesapların kapatılmasının imkansız hale gelmesi,
ç) Tabii afet, harp ve abluka hali,
d) Malların kaybı, hasara uğraması veya imha edilmesi,
e) İhtilaf nedeniyle dava açılması veya tahkime başvurulması,
Mücbir sebep hallerinin tevsiki;
(a) ve (e) halinin yetkili mercilerden, (b) ve (ç) halinin, ithalatçının bulunduğu memleketin resmi makamlarından veya mahalli odaca tasdik edilmiş olmak kaydıyla alıcı veya ithalatçı firmadan (harp ve abluka hali hariç), (c) halinin resmi makamlarımızdan, ithalatçının bulunduğu memleketin resmi makamlarından veya muhabir bankalardan, (d) halinin ise sigorta şirketlerinden, uluslararası gözetim şirketlerinden veya ilgili ülke resmi makamlarından alınmış belgelerle tevsik edilmesi şarttır.
(2) Mücbir sebep halleri ile ilgili olarak yurtdışından temin edilecek belgelerin dış temsilciliklerimizce veya Lahey Devletler Özel Hukuku Konferansı çerçevesinde hazırlanan Yabancı Resmi Belgelerin Tasdik Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi hükümlerine göre onaylanmış olması gerekir.
V- TERKİN
(1) Her bir gümrük beyannamesi veya transit ticaret formu itibariyle;
a) Mücbir sebeplerin varlığı dikkate alınmaksızın 100.000 ABD Doları veya eşitine kadar noksanlığı olan (sigorta bedellerinden kaynaklanan noksanlıklar dahil) ihracat ve transit ticaret hesapları doğrudan bankalarca ödeme şekline bakılmaksızın,
b) Yukarıda belirtilen mücbir sebep halleri göz önünde bulundurulmak suretiyle 200.000 ABD Doları veya eşitine kadar açık hesaplar Kambiyo Müdürlüklerince,
c) İhracatçının veya transit ticaret tacirinin bir önceki takvim yılında ve/veya cari yılda yurda getirdiği toplam ihracat ve transit ticaret bedeli döviz tutarının yüzde beşine kadar noksanlıklarda mücbir sebeplerin varlığı aranmaksızın açık hesaplar Kambiyo Müdürlüklerince,
terkin edilmek suretiyle kapatılır.
(2) Bunun dışında kalan terkin talepleri belirtilen mücbir sebepler ile haklı durumlar göz önünde bulundurulmak suretiyle Hazine Müsteşarlığınca incelenip sonuçlandırılır.
[1] İthalat hesaplarının kapatılması ile ilgili olarak önceki düzenlemede yer alan açıklamalar ise aşağıya çıkarılmıştır: