5216 SAYILI BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KANUNU SONRASI GELİR VERGİSİNDE BASİT USULÜN HUDUDU
GİRİŞ
Bilindiği üzere gelir vergisi mükelleflerinin ticari kazançları gerçek ya da basit usulde vergilendirilir. Basit usulde ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler ve satılan malların alış bedelleri arasındaki müspet farktır. Bu fark yapılan faaliyetle ilgili olarak Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre alınması ve verilmesi mecburi olan alış ve giderler ile hasılatlara ilişkin belgelerde yazılı tutarlara göre hesaplanır. Bu suretle tespit ve beyan olunan kazanç vergi tarhına esas alınır. Bu usulde vergilendirilenler, kazancın tespiti ve Vergi Usul Kanununun defter tutma hükümleri hariç, bildirme, vesikalar, muhafaza, ibraz, diğer ödevler ve ceza hükümleri ile bu Kanun ve diğer kanunlarda yer alan ikinci sınıf tüccarlar hakkındaki hükümlere tabidirler.
193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 47 nci maddesinde yer alan genel şartlar ile 48 inci maddesinde yer alan özel şartları topluca haiz olanların ticari kazançları basit usulde tespit olunur. Basit usulde vergilendirilmenin bir diğer şartı ise 51 inci maddede yer alan basit usulün hudutlarını aşmamaktır. Gelir Vergisi Kanununun 51 inci maddesinde basit usulden faydalanamayacaklar sayılmıştır. Bunlardan biri de maddenin 12 numaralı bendinde yer alan Maliye Bakanlığınca teklif edilen ve Bakanlar Kurulunca kararlaştırılan iş grupları, sektörler, il ve ilçeler, büyükşehir belediyeleri dahil olmak üzere il ve ilçelerin belediye sınırları (mücavir alanlar dahil), belediyelerin nüfusları, yöreler itibariyle veya sabit bir işyerinde faaliyette bulunulup bulunulmadığına göre gerçek usulde vergilendirilmesi gerekli görülenlerdir.
Bu yetki çerçevesinde, Bakanlar Kurulunun 12.01.1995 tarih ve 95/6495/6430 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre, Büyükşehir belediyesi olan illerin (Erzurum, Diyarbakır ve Sakarya[1] hariç), mücavir alan sınırları dahil olmak üzere büyükşehir belediye sınırları içinde aşağıda belirtilen faaliyetleri yapan mükellefler, 1 Mayıs 1995 tarihinden itibaren gerçek usulde vergilendirilirler. Bunlar altı grup mükelleftir.
a) Her türlü emtia imalatı ile uğraşanlar:
Emtia imalatından; her türlü yiyecek, içecek ve giyecek maddeleri, her türlü ev ve büro eşyası, makina, alet ve edevat, kalem, kağıt, defter ve kitap gibi her türlü kırtasiye ve malzemesi, topraktan yapılan ev, büro ve inşaat malzemesinin imalatı ile diğer her türlü emtia imalatı anlaşılacaktır. Ayrıca imalatçılar, imal etmiş oldukları emtiayı toptan veya perakende satmaları halinde bu kapsama gireceklerdir.
b) Her türlü emtia alım-satımı ile uğraşanlar:
Emtia alım-satımının sabit bir işyerinde, seyyar olarak, toptan veya perakende yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın bu işi yapan basit usule tabi olan mükellefler, bu kapsamda değerlendirileceklerdir.
c) İnşaat ile ilgili her türlü işlerle uğraşanlar:
Altyapı işleri (yol, su, kanalizasyon, kuyu açma, hafriyat gibi), duvar örülmesi, sıva, boya, badana, elektrik, sıhhi ve kalorifer tesisatı, karo ve fayans işleri, cam takılması, her türlü doğrama işleri, parke döşemesi, çevre düzeni ve benzeri işlerin inşaat işine bağlı olarak ayrı ayrı veya bir kaçının bir arada yapılması inşaat işi olduğundan, bu işleri yapan basit usuldeki mükellefler de gerçek usulde vergilendirileceklerdir.
d) Motorlu taşıtların her türlü bakım ve onarım işleriyle uğraşanlar:
Oto boyacıları, oto kaportacıları ve döşemecileri, oto elektrikçileri, oto radyatör tamircileri, oto akücüleri ve akü tamircileri ile motosiklet tamircileri (münhasıran lastik tamiri ile uğraşanlar hariç), benzeri nitelikteki işler ile motorlu deniz araçlarının her türlü bakım ve onarımını yapanlar, gerçek usulde vergilendirileceklerdir. Ancak, münhasıran motorsuz taşıtların (örneğin; bisiklet, el ve at arabası) tamiri ile uğraşanlar, bu kapsamda değerlendirilmeyecektir. Bu mükelleflerin, basit usulde vergilendirilmelerine devam olunacaktır.
e) Lokanta ve benzeri hizmet işletmelerini işletenler:
Lokanta ve benzeri hizmet işletmelerinden; börek, tatlı, muhallebi, işkembe, paça, köfte, ciğer, kokoreç, piyaz, sandviç, şıra, boza, salep, dondurma, turşu ve benzeri nitelikteki emtiayı, işletmesinde servis yapmak suretiyle satanlar ile kahvaltı veren işletmeler anlaşılacaktır. Burada sayılan işlere benzer faaliyetlerle uğraşanlar da gerçek usulde vergilendirilecektir.
f) Eğlence ve istirahat yerlerini işletenler:
Eğlence ve istirahat yerlerinden; çay ve kırbahçesi, çayhane, kahvehane, kıraathane, bezik, briç, bilardo, pingpong, masa futbolu, tenis, minyatür golf ve benzeri spor yerleri ile kaplıca, hamam, otel, motel, pansiyon ve dansing, düğün salonu, sinema, atlı karınca, dönme dolap gibi yerler anlaşılacaktır. Eğlence ve istirahat işletmelerini sayılanlarla sınırlı anlamamak gerekir. Burada saydıklarımız dışında eğlence işletmelerini işletenler de gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olacaktır.
Bu illerin mücavir alan sınırları dahil olmak üzere büyükşehir belediye sınırları içinde yukarıda 6 grup halinde belirtilen işler dışında kalan işleri yapan mükelleflerin, basit usulde vergilendirilmelerine devam edilecektir. Bu mükellefler halı, kilim, şapka, elbise, kundura, alet ve edevat, silah, baston, şemsiye, ziraat aletleri, madeni eşya, mobilya, elektrikli ev aletleri, bisiklet, gözlük, çakmak, kalem, kasa, müzik aletleri ve benzeri nitelikteki aletlerin veya eşyanın tamir işini yapanlar; değirmenci ve setenciler, örgücüler, empirme ve yazma baskıcıları ve boyacıları; sipariş üzerine iş yapan terziler, gömlekçi, ayakkabıcı ve şapkacılar; ağaç cilacıları, doğramacılar, kalıpcılar, kalaycılar, kaynakcılar, nalbantlar, soğuk demirci, tesfiye, torna ve frezeciler, dülgerler ve marangozlar; hallaçlar, bacacılar, su tesisat tamircileri, halı yıkayıcılar, kuru temizleyiciler, ütücüler, berberler, il sınırları içinde her türlü nakliye işini yapanlar, fotoğrafcılar, ayakkabı boyacıları ve çay ocağı işletenler ve benzeri işleri yapanlardır.
5216 SAYILI BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KANUNU
Büyükşehir belediyelerinin yönetiminin hukukî statüsünü düzenleyerek hizmetlerin plânlı, programlı, etkin, verimli ve uyum içinde yürütülmesini sağlamak amacıyla 10.07.2004 tarih ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu çıkarılmıştır.
5216 sayılı Kanun öncesi 3030 sayılı Kanun ile İstanbul, Ankara ve İzmir illerinde büyükşehir belediyesi kurulmuş daha sonra sırasıyla Adana, Bursa, Gaziantep, Konya, Kayseri, Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, İzmit, Mersin, Samsun ve Sakarya illerinde büyükşehir belediyeleri kurulmuştur.
Şu an itibariyle Türkiye’de 16 büyükşehir belediyesi bulunmaktadır. Bu belediyelerin kuruluşuna ilişkin kanunlar ve bu kanunların yayımlandıkları Resmi Gazete tarihleri aşağıda yer almaktadır.
Büyükşehir belediyesi bulunan iller-Kuruluş Kanunu ve Resmi Gazete Tarihi
İstanbul 3030 sayılı Kanun 27.06.1984
Ankara 3030 sayılı Kanun 27.06.1984
İzmir 3030 sayılı Kanun 27.06.1984
Adana 3306 sayılı Kanun 19.06.1986
Bursa 3391 sayılı Kanun 27.06.1987
Gaziantep 3398 sayılı Kanun 27.06.1998
Konya 3399 sayılı Kanun 27.06.1998
Kayseri 3506 sayılı Kanun 10.12.1988
Antalya 504 sayılı KHK 09.09.1993
Diyarbakır 504 sayılı KHK 09.09.1993
Erzurum 504 sayılı KHK 09.09.1993
Eskişehir 504 sayılı KHK 09.09.1993
İzmit 504 sayılı KHK 09.09.1993
Mersin 504 sayılı KHK 09.09.1993
Samsun 504 sayılı KHK 09.09.1993
Sakarya 593 sayılı KHK 06.03.2000
5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun üçüncü maddesinin (a) bendine göre, büyükşehir belediyesi; en az üç ilçe veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bu belediyeler arasında koordinasyonu sağlayan; kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; idarî ve malî özerkliğe sahip ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişisini ifade eder.
Kanunun dördüncü maddesinde ise büyükşehir belediyelerinin kuruluş şartları düzenlenmiştir. Belediye sınırları içindeki ve bu sınırlara en fazla 10.000 metre uzaklıktaki yerleşim birimlerinin son nüfus sayımına göre toplam nüfusu 750.000' den fazla olan il belediyeleri, fizikî yerleşim durumları ve ekonomik gelişmişlik düzeyleri de dikkate alınarak, kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebilir. Büyükşehir belediyelerinin sınırları, adını aldıkları büyükşehirlerin belediye sınırlarıdır. İlçe belediyelerinin sınırları, bu ilçelerin, büyükşehir belediyesi içinde kalan kısımlarının sınırlarıdır. İlk kademe belediyelerinin, büyükşehir belediye sınırları dışında belediye sınırı olamaz.
Kanunun altıncı maddesine göre, büyükşehir belediyesinin sınırları çevresinde ve aynı il sınırları içinde bulunan belediye ve köylerin, büyükşehir belediyesine katılması konusunda Belediye Kanunu hükümleri uygulanır. Bu durumda katılma kararı, ilgili ilçe veya ilk kademe belediye meclisinin talebi üzerine, büyükşehir belediye meclisi tarafından alınır. Büyükşehir belediyesi sınırları içine katılan ilçe belediyeleri ile nüfusu 50.000 ve üzerinde olan belediyeler, büyükşehir ilçe veya ilk kademe belediyesine dönüşür. Diğer belediyeler ile köylerin tüzel kişiliği kalkar. Tüzel kişiliği kalkan belediyelerin katılacağı ve köylerin mahalle olarak bağlanacağı belediyeler, Bakanlar Kurulu kararında belirtilir.
5216 sayılı Kanunun 4 üncü maddesine göre büyükşehir belediyeleri Kanunla kurulabilir. Kanunun geçici 2 nci maddesine göre bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte; büyükşehir belediye sınırları, İstanbul ve Kocaeli ilinde, il mülkî sınırıdır. 5216 sayılı Kanunla 32 ilçesi bulunan İstanbul’da 5 ilçe daha büyükşehir belediyesine bağlanmıştır. Böylece 1830 kilometre karelik yetki alanı 5343 kilometre kare olmuştur.[2]
Diğer büyükşehir belediyelerinde, mevcut valilik binası merkez kabul edilmek ve il mülkî sınırları içinde kalmak şartıyla, nüfusu birmilyona kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı yirmi kilometre, nüfusu birmilyondan ikimilyona kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı otuz kilometre, nüfusu ikimilyondan fazla olan büyükşehirlerde yarıçapı elli kilometre olan dairenin sınırı büyükşehir belediyesinin sınırını oluşturur. Bu sınırlar içerisinde kalan ilçeler büyükşehir ilçe belediyeleri, beldeler büyükşehir ilk kademe belediyeleri haline gelir. Bu belediyeler hakkında bu Kanun ile Belediye Kanununun belediyelerin tüzel kişiliklerinin kaldırılmasına veya başka bir belediyeye katılmasına ilişkin hükümleri uygulanmaz.
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Gelir Vergisi Kanununun 46 ncı maddesinin son fıkrasında "Basit usule tabi olmanın şartlarından herhangi birini takvim yılı içinde kaybedenler, ertesi takvim yılı başından itibaren gerçek usulde vergilendirilirler. Basit usulün şartlarına haiz olanlardan, bu usulden yararlanmak istemediklerini yazı ile bildirenler, bu talepleri doğrultusunda takip eden ay başından veya izleyen takvim yılı başından, yeni işe başlayanlar ise işe başlama tarihinden itibaren gerçek usulde vergilendirilirler." hükmü yer almaktadır.
Buna göre, 5216 sayılı Kanunun geçici 2 nci maddesi ile 23.07.2004 tarihi itibariyle büyükşehir belediye hudutları içine alınan ilçelerde 95/6430 sayılı Kararnamede sayılan işleri yapan mükellefler basit usule tabi olmanın şartlarını yasa gereği yıl içinde kaybetmiş olduklarından, 01.01.2005 tarihinden itibaren gerçek usulde vergilendirilmeleri gerekir. Bunun yanında, Kararnamede belirtilen faaliyet konularında yıl içinde anılan kanunun yürürlük tarihinden sonra yeni işe başlayan veya mevcut işine anılan faaliyetleri ilave eden mükellefler işe başlama tarihinden itibaren gerçek usulde vergilendirileceklerdir.
5216 sayılı Kanun 23.07.2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Buna göre, İstanbul ve Kocaeli illerinin tümü büyükşehir belediyesi sınırlarına dahildir. Ankara ve İzmir nüfusu 2 milyonu geçtiği için yarıçapı 50 km ye kadar olan dairenin tümü Ankara ve İzmir Büyükşehir Belediyesine dahildir. Diğer mevcut büyükşehirler için ise geçici ikinci maddede belirtilen nüfus büyüklüklerine göre sınırlar belirlenecektir.
23.07.2004 tarihi itibariyle 95/6430 sayılı Kararnamede yer alan 6 grupta yer alan işlerden biri ile uğraşan mükellefler basit usule tabi olmanın şartlarını ihlal etmiş olacakları için 01.01.2005 tarihinden itibaren gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olmalıdır. 23.07.2004 tarihinden sonra ise büyükşehir belediyesine dahil edilen bu yerlerde işe başlayan ve Kararnamede sayılan 6 grupta yer alan mükelleflerin gelir vergisi mükellefiyeti gerçek usule göre tesis edilmelidir.
Örneğin, 23.03.1991 tarihinden itibaren fırın işletmeciliği yapan fakat Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları dışında kalan gerçek gelir vergisi mükellefi 5216 sayılı Kanunun geçici ikinci maddesi ile büyükşehir belediyesi sınırları içinde bulunuyorsa 01.01.2005 tarihinden itibaren gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olmak için bağlı olduğu vergi dairesine başvurmalıdır.
Yine aynı yerde 23.07.2004 tarihinden sonra işe başlayan ve konfeksiyonculuk faaliyetiyle uğraşan gelir vergisi mükellefinin mükellefiyet tesisi gerçek usule göre yapılacaktır.
95/6430 sayılı kararla Diyarbakır, Erzurum ve Sakarya illeri bu uygulamadan istisna edildiği için bu illerde yukarıda saydığımız altı grup faaliyetten biri ile uğraşsa dahi mükellefler basit usulün diğer şartlarını taşıyorlarsa gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olmayacaklardır.
Şaban KÜÇÜK
Maliye Müfettişi
[1] Sakarya ili 2000/1591 sayılı BKK ile eklenmiştir.
[2] http://www.istanbul.bel.tr/index.htm