AR-GE (ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME) FAALİYETLERİNİN DESTEKLENMESİ

 

 

5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun, 1 Nisan 2008-31 Aralık 2023 döneminde uygulanmak üzere, 12 Mart 2008 tarih ve 26814 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

 

5746 Sayılı Kanun’un amacı; Ar-Ge ve yenilik yoluyla ülke ekonomisinin uluslararası düzeyde rekabet edebilir bir yapıya kavuşturulması için teknolojik bilgi üretilmesini, üründe ve üretim süreçlerinde yenilik yapılmasını, ürün kalitesi ve standardının yükseltilmesini, verimliliğin artırılmasını, üretim maliyetlerinin düşürülmesini, teknolojik bilginin ticarileştirilmesini, rekabet öncesi işbirliklerinin geliştirilmesini, teknoloji yoğun üretim, girişimcilik ve bu alanlara yönelik yatırımlar ile Ar-Ge’ye ve yeniliğe yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye girişinin hızlandırılmasını, Ar-Ge personeli ve nitelikli işgücü istihdamının artırılmasını desteklemek ve teşvik etmektir.

 

 

5746 sayılı Kanun ile getirilen teşvikler altı başlık altında gruplandırılabilir:

 

1- Ar-Ge İndirimi

2- Gelir Vergisi Stopajı Teşviki,

3- Sigorta Primi Desteği,

4- Damga Vergisi İstisnası,

5- Teknogirişim Sermayesi Desteği

6- Rekabet öncesi işbirliği projeleri ile Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunanların kimi gelirlerinin ticari kazancın tespitinde gelir olarak dikkate alınmaması

 

5746 sayılı Kanunla getirilen teşvikler aşağıdaki tabloda ayrıntılı olarak açıklanmıştır:

 

 

 

 

Önceden %40 oranında uygulanmakta olan Ar-Ge indirimi oranı 5746 sayılı Kanun ile %100’e çıkarılmıştır. Bu destek ile Ar-Ge harcamalarının tamamı ticari kazancın tespitinde gider olarak dikkate alınmakta, ilave olarak Ar-Ge harcamalarının %100’ü beyanname üzerinde matrahtan ayrıca indirilmektedir. Ar-Ge indiriminden şartları gerçekleyen tüm mükellefler yararlanabilecektir. Harcamaların belirli bir tutar ile sınırlaması yoktur.

 

Gelir Vergisi Kanunu’nun 89/9 ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 10/1-a maddelerinde yer alan Ar-Ge indiriminin varlığı da oranı %100’e yükseltilerek 5746 sayılı Kanun hükümlerinden faydalanamayanlar için ayrıca uygulanmaya devam edilecektir.

 

Diğer taraftan Teknoloji Geliştirme Bölgelerindeki firmalara 4691 sayılı Kanun uyarınca 2013 yılına kadar tanınan %100 gelir vergisi ve kurumlar vergisi muafiyeti da ayrıca devam etmektedir.

 

500 ve üzerinde tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden Ar-Ge Merkezlerine ilave teşvik sağlanmış; o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamasına ilaveten bir önceki yıla göre artışının yarısının, kurum kazancının veya ticari kazancın tespitinde ayrıca indirim konusu yapılması hükme bağlanmıştır. Örnek: 2008 yılı harcaması 1000 YTL, 2009 harcaması 1500 YTL ise; 2009’da indirebileceği tutar [1500 + (500/2)]= 1750 YTL olacaktır.

 

Yeni düzenlemenin mevcut teknoloji parkları uygulamasından önemli bir farkı düzenlemeden yararlanacak firmaların Ar-Ge faaliyetlerinin yanında üretim de yapabilecek olmalarıdır.

 

 

Gelir Vergisi Stopajı ile ilgili benzer teşvik 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununun Geçici 2’nci maddesinde yer almaktadır. Buna göre teknoparklarda çalışan araştırmacı, yazılımcı ve Ar-Ge personelinin bu görevleri ile ilgili ücretlerinin tamamı 31.12.2013 tarihine kadar her tür vergiden istisna edilmiştir. 5746 sayılı Kanun, bu desteği yasa kapsamındaki kuruluşlar için, teknopark bölgeleriyle sınırlı olmaksızın, lisans mezunu Ar-Ge elemanlarına %80, doktoralı Ar-Ge elemanlarına %90 oranında tanımaktadır. 5746 sayılı Kanun’un gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlananların, ayrıca 5084 sayılı Kanun’un aynı nitelikteki Gelir Vergisi teşvikinden yararlanmaları engellenmiştir.

 

 

4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nda sigorta primi için herhangi bir destek sağlanmamıştır. 5746 sayılı Kanun ise bu personelin işveren sigorta hissesine de teşvik getirmiştir. SSK primi işveren hissesi desteği yeni bir destek unsuru olup hem teknopark içindeki hem de teknopark dışındaki firmalara verilebilmektedir. 5746 sayılı Kanun ile getirilen, Ar-Ge elemanlarının SSK primi işveren hissesinin %50’sinin 5 yıl süreyle Maliye Bakanlığı bütçesinden karşılanması ile ilgili destek teknopark sınırları içindeki firmaları da kapsamakta olup bu destek unsuru yasanın Teknoloji Geliştirme Bölgelerine ilave olarak sağladığı en önemli yeni destek unsurudur. 5746 sayılı Kanun kapsamında sigorta primi desteğinden yararlananların, ayrıca 5084 sayılı Kanun’un aynı nitelikteki teşviklerinden yararlanmaları engellenmiştir.

 

 

5746 sayılı Kanun ile getirilen Teknogirişim sermaye desteği ve damga vergisi istisnası yeni bir destek unsurları olup hem teknopark içindeki hem de teknopark dışındaki firmalara tanınmaktadır.

 

 

Araştırma ve geliştirme faaliyeti (Ar-Ge) tanımı; Araştırma ve geliştirme, kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyetleri ile alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan, çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faaliyetleri ifade eder.

Yenilik tanımı; Sosyal ve ekonomik ihtiyaçlara cevap verebilen, mevcut pazarlara başarıyla sunulabilecek ya da yeni pazarlar yaratabilecek; yeni bir ürün, hizmet, uygulama, yöntem veya iş modeli fikri ile oluşturulan süreçleri ve süreçlerin neticelerini ifade eder.

 

Teknoloji merkezi işletmeleri tanımı; Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı tarafından 12/4/1990 tarihli ve 3624 sayılı Kanuna göre oluşturulan teknoloji merkezlerini ifade eder.

 

Ar-Ge merkezi tanımı; dar mükellef kurumların Türkiye’deki işyerleri dahil, kanuni veya iş merkezi Türkiye’de bulunan sermaye şirketlerinin; organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurtiçinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan ve en az 50 tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden, yeterli Ar-Ge birikimi ve yeteneği olan birimleri ifade eder.

 

Ar-Ge projesi tanımı; amacı, kapsamı, genel ve teknik tanımı, süresi, bütçesi, özel şartları, diğer kurum, kuruluş, gerçek ve tüzel kişilerce sağlanacak aynî ve/veya nakdî destek tutarları, sonuçta doğacak fikri mülkiyet haklarının paylaşım esasları tespit edilmiş ve Ar-Ge faaliyetlerinin her safhasını belirleyecek mahiyette ve bilimsel esaslar çerçevesinde hazırlanan projeyi ifade eder.

 

Rekabet öncesi işbirliği projeleri tanımı; birden fazla kuruluşun; ölçek ekonomisinden yararlanmak suretiyle yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlayarak verimliliği artırmak ve mevcut duruma göre daha yüksek katma değer sağlamak üzere, rekabet öncesinde ortak parça veya sistem geliştirmek ya da platform kurabilmek amacıyla yürütecekleri, Ar-Ge faaliyetlerine yönelik olarak yapılan ve fizibiliteye dayanan işbirliği anlaşması kapsamında, bilimsel ve teknolojik niteliği olan projeleri ifade eder.

 

Teknogirişim sermayesi tanımı; Örgün öğrenim veren üniversitelerin herhangi bir lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek durumdaki öğrenci, yüksek lisans veya doktora öğrencisi ya da lisans, yüksek lisans veya doktora derecelerinden birini ön başvuru tarihinden en çok beş yıl önce almış kişilerin, teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini, desteği veren merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından desteklenmesi uygun bulunan bir iş planı çerçevesinde, katma değer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yüksek teşebbüslere dönüştürebilmelerini teşvik etmek için yapılan sermaye desteğini ifade eder.

 

Ar-Ge personeli tanımı; Ar-Ge faaliyetlerinde doğrudan görevli araştırmacı ve teknisyenleri; Araştırmacı tanımı; Ar-Ge faaliyetleri ile yenilik tanımı kapsamındaki projelerde, yeni bilgi, ürün, süreç, yöntem ve sistemlerin tasarım veya oluşturulması ve ilgili projelerin yönetilmesi süreçlerinde yer alan en az lisans mezunu uzmanları; Teknisyen tanımı; mühendislik, fen ve sağlık bilimleri alanlarında yüksek öğrenim görmüş ya da meslek lisesi veya meslek yüksek okullarının teknik fen ve sağlık bölümlerinden mezun, teknik bilgi ve deneyim sahibi kişileri; Destek personeli tanımı; Ar-Ge faaliyetlerine katılan veya bu faaliyetlerle doğrudan ilişkili yönetici, teknik eleman, laborant, sekreter, işçi ve benzeri personeli, ifade eder.

 

 

5746 sayılı Kanun kapsamındaki indirim, istisna, destek ve teşviklerden yararlananlar; 193 sayılı Kanun’un 89 uncu maddesinin birinci fıkrasının (9) numaralı bendi, 5520 sayılı Kanun’un 10 uncu maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ve 29/1/2004 tarihli ve 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un aynı mahiyetteki hükümlerinden ayrıca yararlanamazlar.

 

5746 sayılı Kanun’da öngörülen şartların ihlali veya teşvik ve destek unsurlarının amacı dışında kullanılması halinde, zamanında tahakkuk ettirilmemiş vergiler yönünden vergi ziyaı doğmuş sayılır. Sağlanan vergi dışı destekler ise 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre ve gecikme zammı uygulanmak suretiyle tahsil edilir.

 

 

Sadece araştırma geliştirme çalışması yapılan, ticari anlamda üretime izin verilmeyen Teknoparklara 4691 sayılı Kanun’la tanınan vergi avantajları, 5746 sayılı Kanun ile genişletilerek kendi işyerlerinde Ar-Ge çalışması yapmak isteyen firmaların da yararlanabileceği hale getirilmiştir.

 

Otomotiv, ilaç, boya, seramik, beyaz eşya, örme, bilişim, yazılım, kimya, telekomünikasyon, cam ve elektronik eşya gibi farklı alanlarda faaliyet gösteren yüze yakın firmada en az 50 Ar-Ge elemanı çalışmakta olup bu şirketler 5746 sayılı Kanun hükümlerinden hemen yararlanabilecek durumdadır. Bu şirketlerin yanı sıra 35-50 arasında Ar-Ge elemanı istihdam eden şirketlerin de, yeni düzenlemenin ardından Ar-Ge birimlerini takviye ederek, teşvik kapsamına girmesi beklenmektedir. Yasanın kabul edilmesi ile bazı çok uluslu şirketlerin Türkiye'de Ar-Ge merkezi kurmaları da olasıdır.

 

Diğer taraftan, aynı sektörde faaliyet gösteren büyük firmalar bir araya gelerek, ortak Ar-Ge çalışmasında bulunmasını ifade eden rekabet öncesi işbirliği projelerinin de önü açılmıştır. Gelişmiş ülkelerde otomotiv ve elektronik sanayinde yaygın olarak uygulanan bu projeler ile firmaların ürün imalatı sırasında kullandıkları bir ya da birkaç parça ortak üretilmesi sağlanarak, üretim maliyetleri düşürülmekte ve rekabet imkanları arttırılmaktadır.

 

5746 sayılı Kanun ile Ar-Ge ve yenilik yoluyla ülke ekonomisinin uluslararası düzeyde rekabet edebilir bir yapıya kavuşturulması ile ülkemizin katma değeri daha yüksek ürünler üretip ihraç etmesi sağlanacak, ülkemiz küresel olarak sürdürülebilir rekabette sağlıklı altyapı imkanına kavuşmuş olacaktır.

 

 

 

                                                                                                            Ergun Şenlik

                                                                                                            Yeminli Mali Müşavir