Bu çalışmamızda, sosyal güvenlik kuruluşlarından emekli olanların yeniden gerek özel sektör gerekse de kamu sektöründe çalışması durumunda emekli aylıklarının kesilip kesilmeyecekleri, kesilmeyecekse ne kadar SGDP[1] ödenmesi gerektiği konu edilecektir.
1. 5510 SAYILI KANUNDAN ÖNCEKİ UYGULAMA
1.1- Mülga 506 sayılı Kanuna göre SGDP uygulaması
Mülga 506 sayılı Kanunda SGDP uygulaması iki şekilde uygulanmaktaydı. Bunlar;
- Bağ-Kur, Emekli Sandığı ile 506 sayılı Kanunun Geçici 20 nci Maddesi Uyarınca Kurulan Sandıklardan malullük veya emekli aylığı alanların hizmet akdine istinaden çalışmaları durumunda malullük/emekli aylıkları kesilmeksizin, sadece ve sadece SPEK[2] üzerinden %30[3] oranında SGDP kesilmektedir. Bunlardan kendi kanunlarına göre görev malullüğü aylığı bağlanmış olanlarKurumdan[4] yazılı talepte bulunurlarsa, bunlar hakkında talep tarihini takip eden aybaşından itibaren, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları da uygulanır.
- SSK’dan yaşlılık aylığı alanlar hakkında ise alternatifli iki yol bulunmaktadır: Bunlar; hizmet akdine istinaden çalışmaya başlamaları durumunda yaşlılık aylıkları çalışmaya başladıkları tarihte kesilir veya yazılı talepte bulunmaları halinde yaşlılık aylıklarının ödenmesine devam olunur, ancak bunlardan prime esas kazançları üzerinden % 30 oranında SGDP kesilir.
Serbest avukat veya noter olarak çalışmalarını sürdürmeleri durumunda sosyal yardım zammı dâhil, almakta oldukları aylıklarından % 15 oranında SGDP kesilir.
1.2- Mülga 1479 sayılı Kanuna göre SGDP uygulaması
Mülga1479 sayılı Kanuna göre SGDP iki şekilde uygulanmaktaydı. Bunlar;
- 1479 sayılı Kanuna göre yaşlılık aylığı bağlananlardan; “kanunla ve kanunların verdiği yetkiye dayanılarak kurulu sosyal güvenlik kuruluşları kapsamı dışında kalan ve herhangi bir işverene hizmet akdi ile bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan; esnaf ve sanatkarlar ile diğer bağımsız çalışanlardan ticari kazanç veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar ile gelir vergisinden muaf olanlardan Esnaf ve Sanatkar Sicili ile birlikte kanunla kurulu meslek kuruluşuna usulüne uygun olarak kayıtlı olanlar, kolektif şirketlerin ortakları, adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları, limited şirketlerin ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, donatma iştirakleri ortakları, anonim şirketlerin kurucu ortakları ile yönetim kurulu üyesi olan ortakları,” bu sıralanan çalışmalarına devam edenlerin veya daha sonra çalışmaya başlayanların, sosyal yardım zammı dâhil tahakkuk eden aylıklarından, aylığın bağlandığı veya tekrar çalışmaya başlanıldığı tarihi takip eden aybaşından itibaren, çalışmalarının sona erdiği ay dahil %10 oranında sosyal güvenlik destek primi kesilir.
- SSK, Emekli Sandığı ve 506 sayılı Kanunun Geçici 20 nci Maddesi Uyarınca Kurulan Sandıklardan yaşlılık ve malullük aylığı bağlananlardan, yukarıda belirtilen kapsamda çalışmaya başlayanlar, çalışmaya başladıkları ayı takip eden aybaşından itibaren, çalışmalarının sona erdiği ay dahil 12 nci gelir basamağının %10'u oranında sosyal güvenlik destek primi öderler.
2. 5510 SAYILI KANUN VE SONRAKİ UYGULAMA
01.10.2008 tarihinden önce iştirakçi veya sigortalı olanlar, vazife malûllüğü, malûllük ve yaşlılık veya emekli aylığı bağlananlar ve 01.10.2008 tarihinde sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışmaya devam edenler hakkında sosyal güvenlik destek primine tabi olma bakımından 5510 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerinin uygulanmasına devam edilecektir. Başka bir deyişle; 01.10.2008 tarihinden önce halen sosyal güvenlik destek primi ödemek suretiyle çalışmakta olan emekliler 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden sonra da SGDP uygulamasına devam edecektir. Ancak, SSK’ya tabi çalışan emeklilerin prim oranları artık % 31 - % 36,5 olarak uygulanacaktır. %1-6,5’luk fark, işyerinin tehlike sınıf ve derecesine göre işyerinde uygulanacak kısa vadeli sigorta kolları prim oranından kaynaklanmaktadır.
5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarih olan 01.10.2008’den sonra İLK DEFA sigortalı olan kişilerden yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra;
a) (Tarımsal faaliyette bulunan 4b’li sigortalılar hariç) 5510 sayılı Kanuna göre veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başlayanların yaşlılık aylıkları, çalışmaya başladıkları tarihi takip eden ödeme dönemi başında kesilir (kısa-uzun-genel sağlık sigortası primi alınır.)
b) (Tarımsal faaliyette bulunan 4b’li sigortalılar hariç) diğer 4b kapsamındaki sigortalıların aylıklarının kesilmemesi için yazılı istekte bulunanların yaşlılık aylıklarının ödenmesine devam edilir. Bunlardan, almakta oldukları aylıklarının % 15’i oranında sosyal güvenlik destek primi kesilir. Bu kapsamındaki sigortalıların sosyal güvenlik destek primleri, aylıklarından kesilmek suretiyle tahsil edilir.
3. EMEKLİLERİN KAMUDA ÇALIŞMASI DURUMU
5335 Sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un
[6] 30 uncu maddesi hükmüne göre;
[7]
(1) Cumhurbaşkanı tarafından atananlar, Bakanlar Kurulu kararı veya müşterek kararnameyle atanan veya görevlendirilenler, Türkiye Büyük Millet Meclisince yapılan seçimler sonucunda görev verilenler ile yükseköğretim kurumlarının öğretim üyeliklerine yapılacak atamalar hariç olmak üzere, herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan emeklilik veya yaşlılık aylığı alanlar, genel bütçeye dahil dairelerin, katma bütçeli idarelerin, döner sermayelerin, kefalet sandıklarının, sosyal güvenlik kurumlarının ve bütçeden yardım alan kuruluşların kadrolarına açıktan atanamazlar. Diğer kanunların bu fıkraya aykırı hükümleri uygulanmaz.
(2) Herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan emeklilik veya yaşlılık aylığı alanlar bu aylıkları kesilmeksizin; genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, döner sermayeler, fonlar, belediyeler, il özel idareleri, belediyeler ve il özel idareleri tarafından kurulan birlik ve işletmeler, sosyal güvenlik kurumları, bütçeden yardım alan kuruluşlar ile özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşları, kamu iktisadi teşebbüsleri ve bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve işletmelerinde ve sermayesinin %50'sinden fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklarda herhangi bir kadro, pozisyon veya görevde çalıştırılamaz ve görev yapamazlar.
(3) Diğer kanunların emeklilik veya yaşlılık aylığı almakta iken emeklilik veya yaşlılık aylıkları ve/veya diğer tazminatları kesilmeksizin atanmaya, çalıştırılmaya veya görevlendirilmeye izin veren hükümleri ile 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununun ek 11 inci maddesine
[8] göre 01.01.2005 tarihinden önce alınmış Bakanlar Kurulu kararları uygulanmaz.
(4) Bu maddenin ikinci ve üçüncü fıkra hükümleri;
a) Cumhurbaşkanlığına seçilenler,
b) Dışarıdan Bakanlar Kurulu üyeliğine atananlar,
c) Yasama Organı üyeliğine seçilenler,
d) Mahalli idareler seçimleri sonucuna göre görev alanlar,
e) Sadece toplantı veya huzur ücreti ya da hakkı ödenen görevleri yürütenler ile yönetim ve denetim kurulu üyeliği ücreti karşılığında görevlendirilenler,
f) Yaş haddini aşmamış olmaları kaydıyla her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ders ücreti karşılığı ders görevi verilenler (üniversitelerde ders ücreti karşılığı ders görevi verilenler hakkında yaş haddini aşmamış olmaları kaydı aranmaz.),
g) Vakıf üniversitelerinde görev alanlar,
h) Özel kanunlarında emeklilik veya yaşlılık aylığı kesilmeksizin çalıştırılma veya görev yapma hakkı verilenlerden Cumhurbaşkanı tarafından atananlar, Bakanlar Kurulu kararı veya müşterek kararname ile atanan veya görevlendirilenler ve Türkiye Büyük Millet Meclisince yapılan seçimler sonucunda görev verilenler,
i) 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 60 ıncı maddesinin (a) fıkrası
[9] uyarınca Yasama Organı üyeliğinin bitiminden sonra öğretim üyesi olarak atanmış olanlar,
Hakkında uygulanmaz.
5510 sayılı Kanunun 105 inci maddesi hükmüne göre;
21/04/2005 tarihli ve 5335 sayılı Kanunun 30 uncu maddesi hariç olmak üzere, diğer kanunların bu Kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz.
[10]
4. SONUÇ
5510 sayılı Kanuna göre, ilk defa sigortalı olanların emekli olduktan sonra 4a ve 4c kapsamında bir işte çalışmaya başlamaları halinde aylıkları kesilecek; 4b kapsamında çalışmaları ve aylıklarının kesilmemesini talep etmeleri halinde ise aylıkları kesilmeksizin almakta oldukları emekli aylıklarından % 15 oranında destek primi kesilecektir. Görüleceği üzere; 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanunda; 4a ve 4c kapsamındaki emeklilerin çalışmaları engellenmiş olup, aylıklarının kesilmeden çalışmaları mümkün görülmemiştir.
Halen sosyal güvenlik destek primi ödemek suretiyle çalışmakta olan emekliler 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden sonra da SGDP uygulamasına devam edecektir. Ancak, SSK’ya tabi çalışan emeklilerin prim oranları artık % 31 - % 36,5 olarak uygulanacaktır. Tarımsal faaliyetler hariç olmak üzere, Bağ-Kur’a tabi çalışan emeklilerin aylıklarından % 12 oranında SGDP primi kesilecek, bu oran % 15’i geçmemek üzere her yıl bir puan artırılacaktır.
Üniversitelerde, yaş haddini aşsın veya aşmasın ders ücreti karşılığı ders görevi verilenler hakkında aylıkları kesilmeden %31-36,5 arasında değişen oranlarda sosyal güvenlik destek primi ödemek suretiyle çalışabileceklerdir.
[1] Sosyal güvenlik destek primi kastedilmektedir.
[2] Sigorta primine esas kazançlar kastedilmektedir.
[3] %7,5 sigortalı (emekli) hissesi, %22,5 işveren hissesidir.
[4] Sosyal Güvenlik Kurumu kastedilmektedir.
[5] Eski Bağ-Kur sigortalıları yeni düzenlemede 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi hükmünde geçen sigortalılar kısaca 4b kapsamındaki sigortalılar kastedilmektedir.
[6] 27.04.2005 tarihli 25798 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[7] Yürürlük tarihi: 27.04.2005
[8] Ek Madde 11- Mülga: 17/04/2008-5754/64 madde.
Yürürlükten kaldırılmadan önceki maddenin şekli:
T.C. Emekli Sandığı Kanununa tabi daire, kurum ve ortaklıklar ile bunların Sosyal Sigortalar Kanununa tabi işyerlerinde emekliliğe tabi olmayan ücretli, geçici kadrolu veya yevmiyeli hizmetlere tayin edilen emeklilerin, buralarda çalıştıkları sürece emekli aylıkları kesilir.
Bunları çalıştıranlar, vazifeye başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde yazı ile T.C. Emekli Sandığına bildirirler.
Şu kadar ki, (Ek ibare: 03/04/1998-4359 madde.) yaş haddini aşmamış olmaları kaydıyla her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ders ücreti karşılığı ders görevi verilenler ile mahiyeti itibariyle hizmetin görülmesi mücbir bir sebebe dayandığı ve özel bir ihtisası gerektirdiği ilgili Bakanlığın teklifi ve Maliye Bakanlığının mütalaası alınmak suretiyle Bakanlar Kurulu kararı ile belirtilen yerlere tayin edilecekler hakkında 1 inci fıkra hükmü uygulanmaz.
[9] (Değişik: 01/11/1990-3676/1 madde) Bir süre öğretim üyesi olarak çalıştıktan sonra Bakanlar Kuruluna veya Yasama Organı Üyeliğine seçilenler, bu görevlerde geçirdikleri süreler hesaba katılmak ve buna göre aylık dereceleri yükseltilmek, meslek unvan ve sıfatlarını kazanma ile ilgili hükümler saklı kalmak şartıyla başvurmaları halinde bu Kanun hükümlerine göre ayrıldıkları yükseköğretim kurumuna kadro koşulu aranmaksızın dönerler.
(Ek bent:17/09/2004-5234/2 madde) Bunlardan emekli iken yüksek öğretim kurumlarına dönenlerin veya yüksek öğretim kurumlarına döndükten sonra emekliliğe hak kazanıp emekli olanların emekli aylıkları kesilmez. Bunlara yüksek öğretim kurumlarınca, ders yükü zorunluluğu aranmadan ek ders ücreti ve sınav ücreti ile döner sermaye payı ödenir; bu ödemelerin dışında aylık, ödenek, tazminat ve benzeri herhangi bir ödeme yapılmaz.
[10] ÇOLAK Mahmut-ŞİMŞEK Akın, Soru ve Cevaplarla Sosyal Güvenlik Reformu, Güncel Mevzuat Yayınları, Yayın No.21, Ocak 2009, Sayfa 23-24
Mahmut ÇOLAK
Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi