Bilindiği üzere, 4857 sayılı İş Kanunu ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu birbiri ile paralel düzenlemeleri içeren ve doğrudan hukuki ilişkili iki kanundur. Bu düzenlemelerden biri de, iş sözleşmesinin işveren tarafından geçersiz bir sebeple veya geçerli sebep gösterilmeksizin mahkeme veya özel hakem tarafından feshin geçersizliğine karar verilmesi üzerine, işverenin 4857 sayılı Kanun gereğince yerine getirmesi gereken yükümlülükler ile bu yükümlülüklerde ifadesini bulan tazminatın sosyal sigorta prim matrahına dâhil edilip edilmeyeceği önem taşımaktadır.

İş sözleşmesinin feshi için geçerli bir sebep oluşturmayan hususları belirtmekte yarar vardır. Özellikle aşağıdaki hususların fesih için geçerli bir sebep oluşturmayacağı 4857 sayılı Kanunun 18 nci maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Bunlar;

1-Sendika üyeliği,

2-Çalışma saatleri dışında veya işverenin rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak,

3-İşyeri sendika temsilciliği yapmak,

4-Mevzuattan veya sözleşmeden doğan haklarını takip için işveren aleyhine idari veya adli makamlara başvurmak veya bu hususta başlatılmış sürece katılmak.

5-Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenler,

6-Kadın işçilerin çalıştırılmasının yasak olduğu sürelerde işe gelmemek,

7-Hastalık veya kaza nedeniyle kanunda öngörülen bekleme süresinde işe geçici devamsızlık.

İşverenler tarafından işçilere yapılan hangi ödemelerin sosyal sigorta matrahına dâhil edilemeyeceği hususu da 506 sayılı Kanunun 77 nci maddesine düzenlenmiş olup buna göre;

Sigortalılarla işverenlerin bir ay içinde ödeyecekleri primlerin hesabında;

 

a)Sigortalıların o ay içinde hak ettikleri ücretlerin,

b)Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan sigortalılara o ay içinde ödenenlerin,

c)İdare veya kaza mercilerince verilen karar gereğince (a) ve (b) fıkralarında yazılı kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin,

Brüt toplamı esas alınır.

 

Şu kadar ki, ölüm, doğum ve evlenme yardımları, yolluklar, kıdem, ihbar ve kasa tazminatları, ayni yardımlar ile Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca miktarları yıllar itibariyle belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, sigorta primlerinin hesabına esas tutulacak kazançların aylık tutarının tespitinde nazara alınmaz. Bunların dışında her ne ad altında ödeme yapılırsa yapılsın tüm ödemeler prime tabi tutulur.

 

Bu çalışmamızda, iş sözleşmesinin işveren tarafından geçersiz bir nedenle feshi üzerine mahkeme veya özel hakem tarafından verilen kararlarda ödenecek tazminatlar, sigortalıların idari yargı kararları ile işe iade edilmeleri durumunda ödenecek ücretler ile toplu iş sözleşmelerinden yararlanmak üzere açılan davalarda ödenecek ücretlerin sigorta prim matrahına dâhil edilip edilemeyeceği hususu, Kurum (SGK) tarafından çıkartılan 04.03.2005 tarihli 16–330 Ek ile 27.04.2006 tarihli 16–370 Ek sayılı Genelgeler ışığı altında irdelenmeye çalışılacaktır.

İşverence geçerli sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece veya özel hakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verildiğinde, işveren, işçiyi bir ay içinde işe başlatmak zorundadır. İşçiyi başvurusu üzerine işveren bir ay içinde işe başlatmaz ise, işçiye en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlü olur.

Mahkeme veya özel hakem feshin geçersizliğine karar verdiğinde, işçinin işe başlatılmaması halinde ödenecek tazminat miktarını da belirler.

Kararın kesinleşmesine kadar çalıştırılmadığı süre için işçiye en çok dört aya kadar doğmuş bulunan ücret ve diğer hakları  ödenir.

İşçi işe başlatılırsa, peşin olarak ödenen bildirim süresine ait ücret ile kıdem tazminatı,  yukarıdaki fıkra hükümlerine göre yapılacak ödemeden mahsup edilir. İşe başlatılmayan işçiye bildirim süresi verilmemiş veya bildirim süresine ait ücret peşin ödenmemişse, bu sürelere ait ücret tutarı ayrıca ödenir.

İşçi kesinleşen mahkeme veya özel hakem kararının tebliğinden itibaren on işgünü içinde işe başlamak için işverene başvuruda bulunmak zorundadır. İşçi bu süre içinde başvuruda bulunmaz ise, işverence yapılmış olan fesih geçerli bir fesih sayılır ve işveren sadece bunun hukuki sonuçları ile sorumlu olur.

Bu maddenin birinci, ikinci ve üçüncü fıkra hükümleri sözleşmeler ile hiçbir suretle değiştirilemez; aksi yönde sözleşme hükümleri geçersizdir.

İşverence geçerli sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkeme veya özel hakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verildiğinde, işveren, işçiyi 1 ay içinde işe başlatmak zorundadır. İşçiyi başvurusu üzerine işveren 1 ay içinde işe başlatmaz ise, işçiye en az 4 aylık ve en çok 8 aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlü olur. Bu tazminat, niteliği itibariyle ücret sayılabilecek bir kazanç durumunda olmaması, esasen işe başlatılmayan sigortalının, başlatılmama nedeniyle sigortalılık vasfının da kalmaması, ödenecek paraların işçiyi himaye gayesine ve işverene işe başlatmama nedeniyle verilen bir medeni ceza niteliğinde olması nedenleriyle, prim matrahına dâhil edilmez.

Kararın kesinleşmesine kadar çalıştırılmadığı süre için işçiye en çok 4 aya kadar doğmuş bulunan ücret ve diğer hakları  ödenir. İşverenin işçiyi işe başlatıp başlatmamasının bir önemi yoktur. Bu düzenleme ile feshin geçersizliğine dair karar alan işçiyi, işe başlatıp başlatmama konusunda işverene verdiği inisiyatife karşılık işçiye en çok 4 aya kadar doğmuş bulunan ücret ve diğer haklarının ödenmesini hüküm altına alarak korumuş, sözleşmenin fesih tarihini, en çok 4 aya kadar ileri bir tarihe atmış bulunmaktadır.

İşçinin işe iadesi için kesinleşen mahkeme veya özel hakem kararının kendisine tebliğinden itibaren 10 işgünü içinde işe başlamak için işverene başvurmuş olması koşuluyla; işçinin işe başlatılması ile işçinin istemesine rağmen işe başlatılmaması hallerinde, işçiye çalıştırılmadığı süre için ödenen en çok 4 aya kadar ücret ve diğer haklarından iş kazaları ve meslek hastalıkları ile işsizlik sigortası primi de dâhil olmak üzere tüm sigorta kolları üzerinden prim kesileceği gibi ve bu süreler hizmetten de sayılacaktır.

           

Sigortalıların iş sözleşmelerinin feshinin geçersizliğine karar verilmesi ile işverenin bu konudaki tasarrufu geçersiz kabul edildiğinden, bu durumda sigortalı aynı işyerinde işe başlatıldığında, sözleşmenin feshedildiği tarih itibariyle işverenler ayrıca ikinci bir kez sigortalı tekrar işe giriş bildirgesi düzenlemesine gerek yoktur.

 

İşçi kesinleşen mahkeme veya özel hakem kararının tebliğinden itibaren 10 işgünü içinde işe başlamak için işverene başvuruda bulunmak zorundadır. İşçi bu süre içinde başvuruda bulunmaz ise, işverence yapılmış olan fesih geçerli bir fesih sayılır ve işveren sadece bunun hukuki sonuçları ile sorumlu olur. Bu durumda, işçi İş Kanununun 21 inci maddesinin birinci ve üçüncü fıkrasında yer alan iş güvencesi tazminatı ile en çok dört aya kadar boşta kaldığı sürelere ilişkin ücret ve diğer haklarını talep edemeyeceğinden, işverenin prim belgesi verme ve prim ödeme yükümlülüğü de olmayacaktır.

Toplu iş sözleşmesi ile istihdam edilen ve İş Hukuku kurallarına bağlı bulunan kamu işçilerinin görevlerine işverenlerince son verilmesi üzerine görevlerine iadesi amacıyla idari yargı nezdinde açılan davalar üzerine, anılan mahkemelerce yürütmenin durdurulmasına karar verilmesi durumunda, esas hakkında karar verilinceye kadar, eski, yani idari işlemin tesisinden önceki durumun devamı sağlanmaktadır. İdareler bu kararların icaplarına göre ve gecikmeksizin işlem yapmaya veya eylemde bulunmaya mecburdur.

           

İdari yargı tarafından verilen kararlara istinaden sigortalıların fiilen çalışmadıkları süreler için ücret ve benzeri nitelikte ödeme yapılması halinde, ücretlerin ilişkin olduğu aylara mal edilmek, ücret dışındaki diğer ödemelerin ise ödendiği ayın kazancına dâhil edilmek suretiyle sigorta prim matrahına katılır.

 

İşverenden 10 işgünü içerisinde işe iadesini isteyen işçiye, işverenince ödenecek en çok 4 aya kadar olan ücret ve prime tabi olması gereken diğer ödemelerin düzenlenecek aylık prim ve hizmet belgeleri ile Kuruma bildirilmesi gerekmektedir.

 

Bu durumda, söz konusu aylık prim ve hizmet belgelerinin ilişkin olduğu sürenin başlangıcı, feshin geçersizliği davasına konu teşkil eden iş sözleşmesinin feshedildiği tarih olacaktır. Dolayısıyla, en çok 4 aya kadar ödenecek olan ücret ve prime tabi diğer ödemeler için bu fesih tarihinden itibaren ileriye doğru dönem için aylık prim ve hizmet belgeleri verilecektir.

 

Aylık prim ve hizmet belgelerinin; kesinleşen mahkeme veya özel hakem kararının işçiye tebliğ edildiği tarihten itibaren (tebliğ edilen gün hariç) 10. iş gününün içinde bulunduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar verilmesi ve muhteviyatı prim tutarlarının da aynı süre içinde ödenmesi halinde idari para cezası ve gecikme zammı uygulanmayacaktır (kesinleşen mahkeme veya özel hakem kararının işçiye tebliğ edildiği tarihin muteber bir belge ile işverenin kanıtlaması şarttır.).

 

(X) işyerinde çalışan (A)’nın, 01.01.2006 tarihinde iş sözleşmesinin feshedilmesi üzerine İş Mahkemesinde sözleşmenin feshinin geçersizliği talebi ile açtığı dava sonucunda, mahkemece sözleşmenin feshinin geçersizliğine karar verildiği ve kesinleşen mahkeme kararının da işçiye 27.09.2006 tarihinde tebliğ edildiği varsayıldığında, tebliğ tarihini izleyen 10. işgününün son günü 11.10.2006 tarihi 01.10.2006–31.10.2006 dönemi içindeki bir tarih olduğundan, mahkeme tarafından ödenmesine hükmedilen ücret ve prime tabi diğer haklardan dolayı geriye yönelik olarak düzenlenmesi gereken ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin 30.11.2006 tarihine kadar verilmesi ve muhteviyatı primlerin de yine aynı süre içinde ödenmesi halinde, idari para cezası ve gecikme zammı alınmayacak, aksi halde, geriye doğru verilen her bir aya ait aylık prim ve hizmet belgesi için ayrı ayrı olmak üzere 30.11.2006 tarihinde yürürlükte olan asgari ücret dikkate alınarak idari para cezası uygulanacak ve 01.12.2006 tarihinden başlanarak gecikilen her ay için gecikme zammı alınacaktır.       

 

 

Sigortalıların, çalışmış oldukları işyerlerinde uygulanan toplu iş sözleşmesi hükümlerinden yararlandırılmadıkları gerekçesi ile işverenler aleyhine açtıkları davaların sonucunda mahkemelerce bu durumdaki sigortalılar hakkında toplu iş sözleşmesi hükümlerinin uygulanmasına ve bunun sonucunda toplu iş sözleşmesinde öngörülen ücret ve diğer hakların ödenmesine karar verilmesi halinde, bu nitelikteki kararlar uyarınca sigortalılara geriye yönelik olarak ödenmesi gereken ücretler, 506 sayılı Kanunun 77 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca ilişkin olduğu aylara mal edilmek, diğer ödemelerin  (prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak) ise, aynı fıkranın (b) bendine istinaden ödendiği ayın kazancına dâhil edilmek suretiyle prime tabi tutulur.

 

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 17.05.1989 tarihli 1989/10-25 E., 1989/361 K. sayılı kararlarına göre, toplu iş sözleşmesi hükümleri gereğince verilecek ücret zamları 506/77-a kapsamındaki ücretler gibi değerlendirilerek prim matrahına dâhil edilir.

 

Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan ve toplu iş sözleşmesi dışında kalan personel ile toplu iş sözleşmelerine tabi olmakla beraber sendikalara üye olmamaları nedeniyle özel sektöre ait işyerlerinde sözleşme kapsamında bulunmayan personele 01.01.1990 tarihinden itibaren ödenecek ücret artışlarının da 506/77-a kapsamında mütalaa edilerek ait olduğu ayların sigorta primine esas kazançları ile birleştirilmek suretiyle sigorta primine tabi tutulmaktadır.

 

 

İşverenler tarafından geçerli sebep gösterilmediği/gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkeme veya özel hakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verildiğinde, işçinin 1 ay içinde işe başlatılması yasal zorunluluktur. Bu yasal zorunluluğun yerine getirilmemesi halinde, işçiye en az 4 ve en çok 8 aylık ücreti tutarında tazminat ödenmekle yükümlü olunur. Burada bahsi geçen tazminatın sosyal sigorta prim matrahına dâhil edilip edilmeyeceği önem arz etmektedir. Niteliği itibariyle ücret sayılabilecek bir kazanç durumunda olmaması, işçi ile işveren arasında hizmet akdi ilişkisinin sona ermesinden dolayı işçinin sigortalılık vasfının kalmaması, ödenecek paraların işçiyi himaye gayesine ve işverene işe başlatmama nedeniyle verilen bir medeni ceza niteliğinde olması nedenleriyle, sosyal sigorta prim matrahına dâhil edilmediği gibi herhangi bir aylık prim ve hizmet belgesinin işveren tarafından verilmesi, prim ödenmesi gibi bir durum da söz konusu olmayacaktır.

 

İdari yargı tarafından verilen kararlara istinaden sigortalıların fiilen çalışmadıkları süreler için ücret ve benzeri nitelikte ödeme yapılması halinde, ücretlerin ilişkin olduğu aylara mal edilmek, ücret dışındaki diğer ödemelerin ise ödendiği ayın kazancına dâhil edilmek suretiyle sosyal sigorta prim matrahına dâhil edilir.