Bir mal üzerindeki ortaklığın, paydaşlığın giderilmesi amacıyla yapılan izalei şüyu satışlarında katma değer vergisi matrahının tespiti özel önem arz eder. Zira bu satışlarda, alıcının hissedarlardan birisi olması durumunda katma değer vergisi matrahı farklı bir şekilde tespit edilmektedir. Bu makalede izalei şüyu satışlarında katma değer vergisi matrahının belirlenme yöntemi üzerinde duracağız.

 

 

Türk hukuk lügatine göre izalei şüyu gerek menkul gerek gayrimenkul müşterek bir malın aynını veya satılarak bedelini taksim ile iştiraki kaldırmak ya da bir mal üzerindeki ortaklığın giderilmesidir. 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 569 uncu maddesine göre iki taraf izalei şüyu için satış gerekip gerekmediği veya bunun şeklinde ihtilaf ederlerse dava sulh hakimi huzurunda ikame olunur. Dava, alakadarlardan her birine ayrı ayrı tebliğ olunur. İzalei şüyu için satış yapmak üzere hakim bir memur tayin eder. Menkul ve gayrimenkul malların müzayedesi İcra Kanununa göre yapılır.[1]

 

3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 1/3-d maddesine göre müzayede mahallerinde ve gümrük depolarında yapılan satışlar katma değer vergisine tabidir. İzalei şüyu yoluyla yapılan satışlar da müzayede mahallerinde yapıldığı için katma değer vergisine tabidir.

 

Bu konudaki açıklamalar 15 seri numaralı Katma Değer Vergisi Genel Tebliği ile yapılmıştır. Anılan Genel Tebliğin I numaralı bölümüne göre Katma Değer Vergisi Kanununun 1/3-d maddesine göre, cebri icra, izale-i şuyu, ipoteğin paraya çevrilmesi, tasfiye gibi nedenlerle müzayede mahallerinde yapılan açık artırma, pazarlık ve diğer şekillerdeki satışlar katma değer vergisine tabi bulunmaktadır. Ancak sözü edilen Kanunun istisna ve temel gıda maddelerine ilişkin hükümlerinin bu satışlar içinde geçerli olacağı açıktır.

 

 

Bu satışlarda vergiyi doğuran olay, satışın yapıldığı tarihte vuku bulmaktadır.[2] Verginin mükellefi satışları düzenleyen özel veya resmi kişi ve kuruluşlar olup, Katma Değer Vergisi Kanununun 23/d maddesi hükmüne göre satılan malın kesin satış bedeli katma değer vergisinin matrahı olacaktır. Ancak izalei şüyu çerçevesinde yapılan satışlarda alıcının hissedarlardan biri olması halinde hissesi, bu hisse için mülkiyet devri söz konusu olmadığından matrahtan indirilecektir.

 

Örneğin dört eşit hisseli bir arsanın izalei şüyu davasına konu olduğunu ve yapılan müzayede sonunda 100.000-YTL’ye satıldığını varsayalım.

 

1.     Durum: Satış hissedarlar dışında kalan bir kimseye yapıldığında satış bedelinin tamamı katma değer vergisinin matrahını oluşturacaktır. Bu durumda 100.000-YTL üzerinden hesaplanan % 18 oranındaki katma değer vergisi icra müdürlüğü tarafından en geç bedelin tahsil edildiği günü izleyen günün mesai saati bitimine kadar ilgili vergi dairesine beyan edilerek aynı süre içinde ödenecektir.

 

2.     Durum: Satış hissedarlardan birine yapılmış olsaydı, mülkiyetin devrine konu olan tutar verginin matrahını oluşturacaktır. Bu durumda, 100.000-YTL’ye satılan maldan hissedarın hissesine düşen ¼ lük bedel düşülecek ve hissedar tarafından ödenen 75.000-YTL katma değer vergisinin matrahını oluşturacaktır.

 

Müzayede mahallerinde yapılan satışlarda giderler dolayısıyla ödenen vergiler, malların kesin satış bedeli üzerinden hesaplanan vergiden indirilemeyecek, ancak müzayedeyi düzenleyenin komisyonu üzerinden hesaplanan katma değer vergisinden indirilebilecektir. Bir komisyon söz konusu değilse, yüklenilen vergiler masraf unsuru olarak dikkate alınacaktır.

 

91 seri numaralı KDV Genel Tebliğinin D-2 ayrımına göre  13.07.1995 tarih ve 22342 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 48 Seri Numaralı Katma Değer Vergisi Genel Tebliği'nin "D- İcra Yoluyla Yapılan Satışlarda Katma Değer Vergisinin Uygulaması" başlıklı bölümünün "2. Verginin Beyanı ve Ödenmesi" alt başlığındaki birinci paragrafı "İcra dairelerince müzayede mahallinde yapılan satışlar nedeniyle hesaplanan katma değer vergisi, ilgili mevzuatı uyarınca en geç bedelin tahsil edildiği günü izleyen günün mesai saati bitimine kadar vergi dairesine beyan edilip aynı süre içinde ödenecektir." şeklinde değiştirilmiştir. İcra yoluyla yapılan satışlarda verginin mükellefi, satışı gerçekleştiren icra daireleridir. Bu durumda icra daireleri en geç bedeli tahsil ettikleri günü izleyen günün mesai bitimine kadar tahsil ettikleri katma değer vergisini vergi dairesine beyan ederek ödeyeceklerdir.

 

Müzayede mahallinde yapılan satışlarda, satışın herhangi bir sebeple gerçekleşmemesi halinde vergi tahakkuk ettirilmeyecek, tahakkuk ettirilen vergi terkin edilecektir.[3]

 

 Maliye Bakanlığının 23.02.2001 11188 sayılı yazıyla verdiği muktezada;

 

“Bu satışlarda vergiyi doğuran olay, satışın yapıldığı tarihte vuku bulmaktadır. Verginin mükellefi, satışları düzenleyen özel veya resmi kişi ve kuruluşlar olup, Katma Değer Vergisi Kanununun 23/d maddesi hükmüne göre satılan malın kesin satış bedeli katma değer vergisinin matrahı olacaktır. Ancak izale-i şuyu çerçevesinde yapılan satışlarda alıcının hissedarlardan biri olması halinde hissesi, bu hisse için mülkiyet devri söz konusu olmadığından matrahtan indirilecektir." hükmü yer almaktadır. Öte yandan; Katma Değer Vergisi oranları ile ilgili 92/3896 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki I sayılı listenin 9 uncu sırasında bulunan net alanı 150 metrekareye kadar konut teslimleri % 1 oranında katma değer vergisine tabi bulunmaktadır. Buna göre, söz konusu gayrimenkulü satın almanız halinde katma değer vergisi, toplam matrahın sahibi olduğunuz 3/4 hisse indirildikten sonra kalan kısmına % 1 oranının uygulanması suretiyle ödenecektir.”denilmiştir.

 

Görüldüğü gibi Maliye Bakanlığı izalei şüyu yoluyla yapılan satışlarda konutların 150 metrekarenin altında veya üstünde olmasına göre vergi oranının belirleneceğini daha sonra alıcının hissedarlardan biri olması durumunda hissedarın nispetine düşen bedelin matrahtan indirileceğini belirtmiştir.

 

İzalei şüyu satışlarının müzayede mahallinde yapılması nedeniyle katma değer vergisinin konusuna girdiği yönünde çok sayıda yargı kararı bulunmaktadır. Danıştay 7 nci Daire 18.02.1987 tarih ve E:1986/127;K:1987/372 sayılı Kararında bir traktörün izalei şüyu yoluyla Mahkeme gözetiminde satışının katma değer vergisine tabi olduğuna hükmetmiştir.[4]

 

Şaban KÜÇÜK

Maliye Müfettişi

---