KAMBİYO MEVZUATINDAKİ SON DÜZENLEMELER
Kambiyo Mevzuatı; “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında” başlığı ile hazırlanarak yayımlanan kanun, karar, tebliğ ve genelgelerden oluşmaktadır. 1930 yılında çıkarılan 1567 sayılı Kanun, yeni ve güncelleştirilmiş hükümleriyle yürürlüktedir. Kambiyo mevzuatının ana kurallarını içeren kararların sonuncusu ise ‘32’ sayılıdır ve 1989 yılında çıkarılmıştır. Önceki 17 sayılı karar ile liberal hükümler içeren 28 ve 30 sayılı kararlar yürürlükten kaldırılmıştır. Son ve yürürlükte olan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’ da 8 Şubat 2008 günlü “Değişiklik Kararı” ile yeni düzenlemeler yapılmıştır. Özelliklede ihracatçıları ilgilendiren yeni hükümler aynı gün (8 Şubat) itibariyle yürürlüktedir.
Resmi Gazete’de yayımlanan kararın başlığı –her zaman olduğu gibi- “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar” şeklindeydi. Bu yasal düzenlemenin hukuki dayanağı “Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 1567 Sayılı Kanun” dur. Yani bir kambiyo (döviz) mevzuatı düzenlemesidir. Resmi Gazete’nin 8 Şubat 2008 günlü nüshasında yer alan değişiklik kararının sayısı da 2008/13186’ dır.
Resmi Gazete’ nin 8 Şubat 2008 günlü nüshasında yayımlanan kambiyo mevzuatı düzenlemeleri kararname bazında hazırlanmıştır. Oysa kambiyo mevzuatı sistematiği gereğince ayrıntılı Tebliğ ve Genelge düzenlemeleri de hazırlanarak yürürlüğe konulması gereklidir. Nitekim 28 Şubat 2008 günlü Resmi Gazete’de aynı kambiyo (döviz) koşullarını içeren Tebliğ’ de yayımlanmıştır.
Kambiyo mevzuatına ilişkin yasal düzenlemeleri hazırlayarak yayımlanma konusunda; kararnameler için ‘Bakanlar Kurulu’ ve Tebliğler içinde ‘ Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı’ yetkili kamu kurumlarıdır. Tebliğ düzenlemesini Hazine Müsteşarlığı (Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü) hazırlayarak ‘Hazine Müsteşarlığından ‘ başlığı ile Resmi Gazete’ de yayımlatmıştır. Bu türden hazırlıklar ve yayın süreçleri her tür kambiyo (döviz) mevzuatı düzenlemesinde benzer şekilde uygulanmaktadır. Yani olağan ve yasal süreçtir.
Kambiyo mevzuatında son değişikliklerle dört ana kanunda yeni kurallar uygulanacaktır ve tümü de serbesti yönündedir. Konular:
1- İhracat bedeli dövizin yurda getirilmesinde kambiyo takibi yapılmayacaktır. (İHRACAT SEKTÖRÜ)
2- Yurt dışındaki yetkili kuruluşlarla döviz işlemleri yapılabilecektir. (DÖVİZLİ İŞLEMLER)
3- Döviz transferinin bankalar aracılığı ile yapılması kaydıyla yurt dışından vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri de dahil her türlü türev araçlarının alım satımı Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş yurt dışında ve yurt içinde bulunan aracı kuruluşlar aracılığıyla yapılabilecektir. (SERMAYE PİYASALARI)
4- Bankalar ve Bakanlıkça (Hazine Müsteşarlığı) belirlenecek diğer kişiler tarafından yurt dışında yerleşik kişilere döviz ve Türk Lirası kredi açılmasının serbest olduğu hükmü getirilmiştir. (KREDİLER)
Aşağıda bu konudaki karar ve Tebliğlerin ayrıntılı incelemesi yer almaktadır. Kambiyo mevzuatı sistematiğine göre Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası genelge ve talimatları –yayımlanmadığından- daha sonra belirlenecektir.
I - İHRACAT SEKTÖRÜYLE İLGİLİ DÜZENLEMELER (03 Şubat 2008) :
İhracatçıları ilgilendiren yeni ve önemli hüküm, ihraç bedellerinin yurda getirilmesinde sürelerin kaldırılması ve döviz getirme yükümlülüğünün sona erdirilmesidir. Bunun anlamı, ihraç bedelini yurda getirmeyen ihracatçı hakkında kambiyo takibi yapılmayacak olmasıdır. Yani bundan böyle ihracatçılar hakkında bu konuda kambiyo davaları açılmayacaktır.
Kambiyo mevzuatında yer alacak; “İhracat bedellerinin tasarrufu serbesttir” hükmü karşısında süregelen ihracat açık hesabından dolayı açılmış kamu davaları da etkilenecektir. Çünkü 32 sayılı Karar’ ın geçici 1. maddesi hükmü şöyledir:
“Yürürlükten kaldırılan kararlar hükümlerine göre başlamış olan işlemler, ilgili karar hükümlerine tabidir. Ancak aksine bir hüküm olmadıkça, bu Karar’ ın ilgililer lehine olan hükümleri uygulanır.
Bu Karar’ ın yürürlüğe girmesinden önce 1567 sayılı Kanun’ a göre yayımlanan karar ve tebliğlere aykırı olup da bu Karar’ a aykırı olmayan fiillerden dolayı başlamış bulunan her türlü takibat durdurulur ve geri alınır. Yürürlükten kaldırılan mevzuatla ilgili olarak ortaya çıkabilecek sorunlar Bakanlık’ ça çözümlenir.”
Bu hüküm ve genel hukuk ilkeleri olarak lehe olan hüküm uygulaması ile süregelen ihracat davalarının kaldırılması söz konusu olacaktır. Yani ihracat davaları af kapsamında değerlendirilecektir. Dava tarafının talebi üzerine yargı makamının –lehe hükümleri göz önüne alarak- dosyaları yeniden değerlendirilmesi gerekir. Bunun anlamı da “af” uygulamasıdır.
Ancak, bu uygulama ve bundan böyle yeni kuralın uygulanması (serbestlik hükmü) ihracatçı firmaların diğer hukuki ve mali yükümlülük ve sorumluluklarının da ortadan kaldırılması anlamına gelmemektedir. Vergi mevzuatı, dış ticaret mevzuatı ve gümrük mevzuatı gereğince bir ihracat işleminde yerine getirilmesi gereken kural ve zorunluluklar aynen devam edecektir. Sadece kambiyo mevzuatının zorunluluk hükümleri ve yaptırımlar ortadan kaldırılmış bulunmaktadır.
Bu yorumun doğruluğu ise, Karar’ dan 10 gün sonra yayımlanan ve Karar’ a ilişkin 2008–32/34 Sayılı Tebliğ’ de görmek mümkündür. Anılan Tebliğ’de ihracat, ihracat bedellerinin yurda getirilmesi, ihracat sorumluluğu ve kambiyo taahhüdü gibi hususlarla ilgili hükümler bulunmamaktadır. Oysa 2008–32/34 Tebliğ’ le yürürlükten kaldırılan 2008–32/33 Sayılı Tebliğ’ de ihracat hesapları, kapatılması ve sorumluluklara ilişkin aşağıdaki hükümler yer almıştı:
1- İhracat bedellerinin yurda getirilmesi (Madde 7),
2- Özelliği olan ihracat (madde 9),
3- İhracat işlemlerinde sorumluluk (Madde 10),
4- İhracat bedelinden indirimler (Madde 11),
5- Hesap kapatma, ihbar ve ek süre (Madde 15),
6- Mücbir sebep halleri (Madde 16),
7- Terkin (Madde 17).
İhracat taahhüt hesabı uygulaması ve bu işlemlerle ilgili kambiyo davalarının bundan böyle varlığından söz edilemeyeceği gibi, süregelen davalara da yeni kambiyo mevzuatı düzenlemeleri ile af getirilmiş bulunmaktadır.
II - DÖVİZLİ İŞLEMLERLE İLGİLİ DÜZENLEMELER:
Kambiyo mevzuatında son değişiklikten önceki düzenlemede Türkiye’ deki kişilerin bankaların yetkili müesseselerin döviz satın almaları ve satmaları serbestti. Ayrıca, “ dövizleri bankalarda tutmaları, efektif olarak kullanmaları, bankalar vasıtasıyla yurt içinde ve yurt dışında tasarruf etmeleri de serbesttir” hükmü bulunuyordu.
Yeni düzenleme ile Türkiye’ deki kişilerin yurt dışında döviz alım satımına yetkili olan kuruluşlardan döviz satın almaları ve bunlara döviz satmalarına olanak tanınmıştır. Ayrıca dövizleri bankalarda açacakları döviz hesaplarında tutmaları, efektif olarak kullanmaları, bankalar vasıtasıyla yurt içinde ve yurt dışında tasarruf etmelerinin serbest olduğu hükme bağlanmıştır.
Türkiye’ de yerleşik kişilerin yurt dışında kurulu döviz alım satımına yetkili kuruluşlardan döviz satın alabilmeleri ve satabilmeleri uygulaması kambiyo mevzuatında ilk kez yer almaktadır. Bunun sonucu olarak dövizleri bankalar aracılığı ile transfer edebileceği de söylenebilir.
Nitekim yeni hükümde de “dövizleri bankalarda tutmaları, efektif olarak kullanmaları, bankalar ve vasıtasıyla yırt içinde ve yurt dışında tasarruf etmeleri serbesttir” ibaresi yer almaktadır.
Yurt içinde kurulu yetkili kuruluşlarda döviz transferi yetkisi bulunmamaktadır. Ayrıca yurt içinde yabancı yetkili kurum da yoktur. Yeni hükümle yabancı yetkili kuruluşlardan satın alınan dövizlerin yabancılık özelliği öne çıkarılmış bulunmaktadır. Örneğin, bu dövizlere tanınan bir ayrıcalık varsa (Anılan dövizle satın alınan menkul kıymet işleminde stopaj ödenmemesi gibi.) yapılan düzenleme önem kazanmaktadır.
Bu konuda ikinci bir önemli düzenleme yurt dışına döviz transferi yapabilecek kuruluşların belirlenmesinde Hazine Müsteşarlığı’ nın yetkilendirilmesidir. Eski hükümde transfer yetkileri açık olarak yer almıyordu ve Merkez Bankası ile bankalara dövize ilişkin tüm işlerde yetkiler verilmişti. Yeni düzenleme ile 4 ve 6’ıncı maddelerinde dövizli işlemler ve transferde Merkez Bankası ve bankalar dışı kuruluşları Bakanlık belirler hükmü ile Hazine Müsteşarlığı yetkilendirilmiştir.
Karar’ ın 6. maddesinde dövizli işlemlere yetkili kuruluşların durumu yeniden belirlenmiştir. Buna göre;
a- Dövizli işlem yapabilecek kuruluşlar; Merkez Bankası, Bankalar ve Bakanlıkça (Hazine Müsteşarlığı) belirlenecek diğer kuruluşlardır.
b- PTT ve yetkili müesseseler efektif alım satımı yapabilirler.
c- İstanbul Altın Borsası bünyesindeki piyasalarda Borsa ile ilgili mevzuat kapsamında olmak üzere kıymetli maden aracı kuruluşları efektif alım satımı yapabilirler.
d- Aracı kurumlar sadece sermaye piyasası faaliyetlerinin gerçekleştirilmesiyle sınırlı olmak kaydıyla sadece hesap sahibi müşterileri ile döviz alım satımı yapabilirler.
e- Döviz transferinin bankalardan yapılması kaydıyla yurt dışından vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev alım satımı Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş yurt içinde ve yurt dışında bulunan aracı kuruluşlar aracılığıyla yapılabilecektir.
Merkez Bankası bünyesinde kurulu döviz ve efektif piyasalarının kuruluş, katılım ve işlem esaslarını belirleme yetkisi –eskiden olduğu gibi- Merkez Bankası’ na verilmiştir.
III - SERMAYE PİYASALARI İLE İLGİLİ DÜZENLEMELER:
32 Sayılı Karar’ ın menkul kıymetlere ilişkin 15. madde (ii) bendinde değişiklikle ‘menkul kıymetler’ ifadesi, ‘menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçları’ şeklinde geniş kapsamlı duruma getirilmiştir. Madde yeni hükmü:
“Türkiye’ de yerleşik kişilerin; bankalar ve sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan aracı kurumlar vasıtasıyla yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören menkul kıymetleri ve diğer sermaye piyasası araçlarını satın almaları, satmaları ve bu kıymetlerin alış bedellerini bankalar aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri serbesttir.”
Böylece sermaye piyasalarından var olan her tür enstrümanın satın alınması, satılarak bedelinin tahsili ve yurt dışına transferlerinin serbesti hükmü ile döviz hareketliliğinde yoğunluk sağlayabilmek amaçlanmış olmalıdır.
IV – KREDİLERLE İLGİLİ DÜZENLEMELER:
Kredilerle ilgili olarak Karar’ ın 17. maddesinde yurt dışında iş yapan Türk müteşebbislerine ve askeri iş müteahhitlerine açılacak kredi serbestîsi genel hale getirilerek;
“Bankalar ile Bakanlıkça belirlenecek diğer kişiler tarafından yurt dışında yerleşik kişilere döviz ve Türk Lirası açılması serbesttir.”
hükmü ile kapsam genişletilmiştir. Kredi uygulamasına ilişkin esaslar Merkez Bankasınca ayrıntılı olarak düzenlenecektir.
Kredilerle ilgili eski düzenlemede dövizli kredilere olanak tanınmıştır. Yapılan değişiklikle Türk Lirası olarak da kredi verilebileceği hükmü getirilmiştir.
Böylece; kambiyo mevzuatında kararname bazında yapılan değişikliklerin üç önemli faktörü ilgilendirdiği anlaşılmaktadır. Birincisi kambiyo taahhüdleri kaldırılan ihracat sektörüdür. Yeni uygulama büyük kolaylık ve psikolojik rahatlama olarak adlandırılabilir.
İkinci önemli konu ise, sermaye piyasalarında dövizli işlemlerle Türkiye’ nin finansal anlamda küresel finansal hareketlere kolaylıkla katılımı amaçlanmıştır.
Üçüncü ve önemli finansal konu ise, yurt dışında yerleşik kişilere döviz ve Türk Lirası kredi açılmasına olanak verilmesidir. Karar’ ın 2. maddesinde bu kişilerin tanımı şöyledir:
“Dışarıda yerleşik kişiler: Türkiye’ de yerleşik sayılamayan gerçek ve tüzel kişilerdir.”
Bu durumda, Türkiye’ de özelleştirme kapsamında bir kuruluşu satın alan yabancı yatırımcı bir şirket Türk bankalarından döviz ve Türk Lirası kredi kullanabilecektir. (Örnek: Migros’ u alan B.C. Partners gibi.)
V – 8 ŞUBAT KARARLARIYLA İLGİLİ TEBLİĞ DÜZENLEMELERİ (28 ŞUBAT 2008)
Kambiyo Mevzuatı’ nın Resmi Gazete’ de yayınlanma sistematiğine uygun olarak, yukarıda belirtilen 32 Sayılı Karar’ a dayanılarak –yeni düzenlemelere ilişkin- ayrıntılı düzenleme 2008–32/34 Sayılı Tebliğ ‘ le gerçekleştirilmiştir. Aynı günlü Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren yeni Tebliğ ile aynı konuları düzenleyen 9.2.2007 tarih ve 2007–32/33 Tebliğ yürürlükten kaldırılmış bulunmaktadır.
Yeni Tebliğ’ in geçici 1. maddesinde Karar’ da olduğu gibi “lehe hükümler” de düzenlenmiştir:
“Yürürlükten kaldırılan tebliğler hükümlerine göre başlamış olup henüz sonuçlanmamış işlemler, ilgili tebliğ hükümlerine tabidir. Ancak aksine bir hüküm olmadıkça bu Tebliğ’ in ilgililer lehine olan hükümleri uygulanır.”
Kambiyo işlem ve davalarında durumun ilgililerin lehine olması halinde, bundan yararlanmak mümkün olacağı gibi, dava aşamasında olan konulara da af getirildiği anlaşılmaktadır.
Tebliğ’ in kambiyo(döviz) işlemlerine ilişkin hükümlerinin yeni şekilleri sırasıyla şöyle özetlenebilir:
1- Merkez Bankası ve bankalar her türlü döviz ve Türk parası işlemlerini yapabilirler.
2- Türkiye’ de yerleşik kişilerce ilgili transferlerin bankalar ve PTT aracılığıyla yapılması kaydıyla, yurt dışında bulunan bankalar ile bulunduğu ülkenin mevzuatına göre döviz alım satımına yetkili kuruluşlardan döviz alınması ve bunlara döviz satılması serbesttir.(Yeni düzenleme)
3- Bankalar, yetkili müesseseler, PTT ve kıymetli maden aracı kuruluşlarının efektif ve dövize natık çek alım ve satımı yapabileceği hükmü yenilenmiştir. Bunların (çek ve seyahat çekleri) tahsilinde sorun yaşanması halinde sorumlulukla ilgili eski fıkra hükmü kaldırılmıştır.
4- Eski ve yeni Tebliğ’ in 5. maddesinde yer alan döviz mevcutlarının devri konusu aynen yürürlüktedir.
5- Kıymetli maden (Altın, gümüş ve platin) ve taşlara ilişkin kambiyo düzenlemesi de korunmuştur.
6- Tebliğ’ in 7. maddesinden itibaren ihracat taahhüt hesabı ve işlemlerini düzenleyen, 7,9,10,11,12,14,15,16 ve 17. maddeler kaldırılmıştır. Bunun anlamı ihracatçılar dövizi –mevzuatta belirlenen sürede- yurda getirmeyebilirler ve bu konuda yaptırım uygulanmaz.
7- Peşin döviz ile transit ticaret konusunda düzenleme Yeni Tebliğ’ de yer aldı. Ancak transit ticaret dövizlerinin serbestçe kullanılacağı hükmü ile ihracat takibi dışında bırakıldı. Peşin döviz ile ihracatta süre eskiden olduğu gibi 18 ay olarak belirlendi.
8- Yeni bir madde oluşturularak sermaye hareketlerine serbesti getirildi. Madde başlığı: “Yurt dışından menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının alım satımı” olarak tebliğin 9. maddesinde yer aldı.
Madde hükmü:
“Döviz transferlerinin bankalardan yapılması kaydıyla yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören menkul kıymetlerin, diğer sermaye piyasası araçlarının, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev alım satımı Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş yurt içinde ve yurt dışında bulunan aracı kuruluşlar aracılığıyla yapılır.”
Tebliğin bu yeni hükmüne benzer ilk düzenleme 8 Şubat 2008 günlü 2008/13186 Sayılı Değişiklik Kararı’ nda da yer almıştı.
9- Yürürlükten kaldırılan 2008–32/33 Sayılı Tebliğ’ in 18. maddesinde yer alan “Yurt dışına sermaye ihracı” maddesi aynı kurallarla Yeni Tebliğ’ de de bulunuyor.
10- Eski Tebliğ’ in 19. maddesi hükmü, “krediler”, yeninin 11. maddesinde daha ayrıntılı olarak ve 4 fıkra eklenerek düzenlendi:
- Bankalar ve faktoring şirketleri tarafından ihracatçıların doğmuş veya doğacak alacaklarının devralınması suretiyle ihracatçılara döviz üzerinden fon kullandırılabilir.
- Türkiye’ de yerleşik kişilerce yurt dışında pay sahibi olduğu ortaklıklara, yurt dışındaki ana şirkete ve grup şirketlerine döviz veya Türk Lirası kredi açılabilir.
- Bankalarca yurt dışında yerleşik şirketlere açılacak döviz ve Türk Lirası krediler Türkiye’ deki mevduat hesaplarına yatırılmak suretiyle de kullanılabilir.
- Özelleştirme ihalelerine katılan Türkiye’ de yerleşik kişiler veya dışarıdaki yerleşik kişiler ile Türk ve yabancı firmaların katılımı ile oluşturulan ortak girişim gruplarına, ihale bedelinin finansmanı amacıyla bankalarca döviz kredisi açılabilir.
Böylece gerek özelleştirme ve gerekse uluslar arası yatırım alanında finans hareketleri ve fonlamalara kolaylık getirilmiş bulunmaktadır. Önceki düzenlemeler bu tür işlemleri olanaklı kılmıyordu.
Yurt dışındaki Türk yatırımcılarının kredilendirme konusunda kardeş şirketlerle finans ilişkilerini kambiyo mevzuatı engellemelerinden arındırılmış bulunuyor.
11- Eski ve yeni Tebliğlerin “kişisel sermaye hareketleri”, “Yurt dışı Müteahhitlik hizmetleri “, “Süreler” ile “Usul ve müşterek hükümler”, başlıklı hükümleri aynen yürürlüğünü korumuştur.
Yayımı tarihinde yürürlüğe giren “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No:2008–32/34); yurt dışına yönelik sermaye hareketleri, ihracatçıların kambiyo takibi dışında bırakılması ve yurt dışında yerleşiklere döviz ve Türk Lirası kredi verilmesi gibi yeni ve Liberal hükümleriyle 28 Şubat 2008 tarihinden itibaren yürürlüktedir.
İstanbul Kültür Üniversitesi
İktisat Bölümü
Öğretim Görevlisi
Raif Bakova