İş sözleşmesi, yasadaki haftalık ve günlük iş sürelerine uygun olarak tam gün (full-time) çalışma esasına göre yapılabilir. Bu durumda, bir tam süreli iş sözleşmesi söz konusudur. Ancak, işsizliğin azaltılması ve gerekse çalışma koşularının insancıllaştırılması düşünceleri, işyerinde kısmi süre (part-time) çalışma esasının benimsenmesini zorunlu kılmaktadır. Bunun gibi, kısmi süreli çalışmalar, özellikle işgücü arzının yetersiz olduğu zamanlarda, işçilerin mesleki veya meslek dışı bazı ek işlerde çalışmalarına da olanak sağlamaktadır. Böyle durumlarda yapılan iş sözleşmesi, kısmi süreli iş sözleşmesi adını alır.[1]

 

10.06.2003 (dâhil) tarihinden önce çalışma yaşamımızda, istihdam biçimi olarak kısmi süreli iş sözleşmesi geliştirilmiş değildi. 32 yıllık 1475 sayılı İş Kanunu[2] (eski) 10.06.2003 tarihinde yürürlükten kaldırılarak[3] yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu[4] ile esnek çalışma türlerinden olan kısmi süreli çalışmaya yer verilerek istihdam türleri genişletilmiştir.  

Bu çalışmamızda kısmi iş sözleşmesi ile çalıştırılan sigortalıların hizmetlerinin Kuruma bildirilme usul ve esasları irdelenmeye çalışılacaktır.

 

“İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. İş sözleşmesi, Kanunda[5] aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir.

Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması zorunludur. Bu belgeler damga vergisi ve her çeşit resim ve harçtan muaftır (4857/Madde 8).”

“İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmî süreli iş sözleşmesidir.

Kısmî süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin kısmî süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tâbi tutulamaz. Kısmî süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.

Emsal işçi, işyerinde aynı veya benzeri işte tam süreli çalıştırılan işçidir. İşyerinde böyle bir işçi bulunmadığı takdirde, o işkolunda şartlara uygun işyerinde aynı veya benzer işi üstlenen tam süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçi esas alınır.

İşyerinde çalışan işçilerin, niteliklerine uygun açık yer bulunduğunda kısmî süreliden tam süreliye veya tam süreliden kısmî süreliye geçirilme istekleri işverence dikkate alınır ve boş yerler zamanında duyurulur (4857/Madde 13).”

“Ay içinde bazı işgünlerinde çalıştırılmadığı ve ücret ödenmediği beyan edilen sigortalıların otuz günden az çalıştıklarını açıklayan bilgi ve belgelerin işverence prim bildirgelerine eklenmesi şarttır.

 

Sigortalıların otuz günden az çalıştığını gösteren bilgi ve belgelerin Kuruma[6] verilmemesi veya verilen bilgi ve belgelerin Kurumca geçerli sayılmaması halinde, otuz günden az bildirilen sürelere ait primler Kurumca re'sen tahakkuk ettirilerek 80 inci madde hükümlerine göre tahsil olunur. Uygulamanın usul ve esasları altı ay içinde yürürlüğe konulacak yönetmelikle[7] belirlenir (506/Madde 79).”

 

“Aylık Prim ve Hizmet Belgesi ile birlikte ay içinde (30) günden az çalışan veya eksik ücret ödenen sigortalılara ilişkin;

Sigortalıların eksik gün bildirimine ilişkin bilgi formu[8] ilgili Üniteye[9] verilir veya Acele Posta Servisi, iadeli taahhütlü ya da taahhütlü olarak gönderilir.

Bu durumların dışındaki (30) günden az çalışılan sürelere ait geçerli belgeleri belirlemeye Kurum Yönetim Kurulu yetkilidir.

 

Yukarıda sayılan hallere ilişkin belgelerin geriye yönelik olarak her zaman düzenlenebilir nitelikte olanları, Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin verilmesi gereken aydan sonra verilmesi halinde işleme konulmaz.

Toplu iş sözleşmesi yapılan işyerleriyle kamu işyerlerinde çalışan sigortalılara ilişkin eksik bildirimlerin nedenlerinin işverenler tarafından bir yazı ile Kuruma bildirilmesi halinde, bu durumdaki sigortalılar için belge aranmaz (Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği/Madde 20)”.

 

Kısmi süreli iş sözleşmeleri kural olarak, saat ücreti mukabili çalışma için düzenlenmektedir. Ancak, aylık ücret mukabili yani haftanın/ayın belli günleri mukabili olarak ta düzenlenebilmektedir.

 

Ay içerisinde her yedibuçuk (7,5) saatlik çalışma süresi bir (1) gün kabul edilir. Aylık prim ve hizmet belgesi, 506 sayılı Yasanın 78 inci maddesine göre belirlenen kazançların alt ve üst sınırları göz önünde tutularak düzenlenir. 7,5 saat altındaki çalışmalar tam bir (1) güne tamamlanır. Hesaplama yöntemini aşağıdaki şekilde formülüze edebiliriz:

 

Bu durumda sigortalının ayda kaç gün çalışacağı ve ne kadar ücret alacağı sözleşmede ayrıca belirtilir. Sigortalı günde örneğin 3 saat çalışacağı kararlaştırılıp ta isterse bir (1) saat çalışsa veya 5 saat çalışsa bile tam gün bildirilir.

                                                                 

 

Bu sigortalının ay içindeki prim ödeme gün sayısı; 2 saat x 30 gün = 60 saat; 60 saat : 7,5 = 8 gün; sigorta primine esas kazanç tutarı ise; 15 YTL x 60 saat = 900 YTL olarak hesaplanır. Söz konusu sigorta prime esas kazanç tutarı 2007/Ekim ayında geçerli olan prime esas kazançların alt ve üst sınırları arasında bulunduğundan tamamı prime tabi tutulacaktır.  İşveren, Kuruma 2007/Ekim ayı aylık prim ve hizmet belgesi ile gün sayısı 8, prime esas kazanç 900 YTL üzerinden bildirim yapacaktır. Eksik gün nedenini (22 gün eksik), 06 (Kısmi İstihdam) olarak belirtecektir.

 

 

 

Bu inşaat mühendisinin ay içindeki prim ödeme gün sayısı, 80 saat : 7,5 = 10,6 gün=11 gün; sigorta primine esas kazanç tutarı ise; 17,50 YTL x 80 saat = 1400 YTL olarak hesaplanır. Söz konusu sigorta prime esas kazanç tutarı 2007/Kasım ayında geçerli olan prime esas kazançların alt ve üst sınırları arasında bulunduğundan tamamı prime tabi tutulacaktır. İnşaat mühendisi için işveren, Kuruma 2007/Kasım ayı aylık prim ve hizmet belgesi ile gün sayısı 11, prime esas kazanç 1400 YTL üzerinden bildirim yapacaktır. Eksik gün nedeni olarak ta (19 gün eksik), 06 (Kısmi İstihdam) belirtecektir.

 

 

Bu avukatın ay içindeki prim ödeme gün sayısı, avukatın günde 4 saat çalışsa bile 10 gün olarak kabul edilecektir. Avukat için işveren, Kuruma 2007/Aralık ayı aylık prim ve hizmet belgesi ile gün sayısı 10, prime esas kazanç 1.250,00 YTL üzerinden bildirim yapacaktır. Eksik gün nedeni olarak ta (20 gün eksik), 06 (Kısmi İstihdam) belirtecektir.

 

IV.1) İşyerlerinde kısmi zamanlı olarak çalışan sigortalılar için işveren veya işveren vekili ile ilgili sigortalı arasında yazılı sözleşmenin yapılması gerekmektedir. Sözleşmenin noterden tasdikli olması zorunluluğu bulunmamaktadır. Kanaatimce söz konusu belge geriye yönelik olarak her zaman düzenlenebilir nitelikte olduğu düşünüldüğünde, aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken aydan sonra verilmesi halinde işleme konulmaz. Dolayısıyla, işverenlerce noter tasdikinin yapılması, belgenin işleme konulmasını kolaylaştıracaktır.

 

IV.2) Sözleşmenin Eksik Gün Bildirim Formu ekinde ve aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken yasal süre içinde Üniteye verilmesi gerekmektedir.

 

Yukarıdaki maddelerde belirtilen form ve sözleşmenin her ay Kuruma verilmesine gerek olmadığı gibi Ünite tarafından da istenilmez.

 

IV.3) Kısmi süreli çalışmalara ait iş sözleşmesi noterden onaysız ve yasal süresi dışında verilmiş ise, verildiği ay ve sonrası için hüküm ifade edeceğinden, başka bir deyişle verildiği ayı takip eden aylarda yine her ay verilmeyeceği gibi Ünitece de istenilmemektedir.

IV.4) Toplu iş sözleşmesi yapılan işyerleri ile kamu işyerlerinde çalışan sigortalılara ilişkin eksik bildirimlerin nedenlerinin işverenler tarafından bir yazı ile Üniteye bildirilmesi halinde, bu durumdaki sigortalılar için belge aranılmaz. Bu işverenlerin yazılarında eksik bildirimlerin nedenleri belirtilmemiş ise, bu eksikliğin yazışma yapılmak suretiyle giderilmesi Ünite tarafından istenilerek sonucuna göre işlem yapılmaktadır.

 

IV.5) İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin[11] 6 ncı maddesi hükmüne göre; İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır. Örneğin; A işyerinde çalışma saatleri haftada 45 saat olarak belirlenmiş ise, en azından emsal çalışmanın 2/3’ten daha az olan (45 x 2/3=30) 30 saatin altındaki çalışma kısmi süreli çalışma olarak nitelendirilecektir.

 

IV.6) İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’nin[12] 8 inci maddesi hükmüne göre; kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçilere fazla çalışma[13] yaptırılamadığı gibi fazla sürelerle çalışma da[14] yaptırılamaz.

 

IV.7) Kısmî süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin kısmî süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tâbi tutulamaz (tam süreli çalışan işçiler ile ilgili yer alan hükümlerdeki şartların varlığı halinde tüm hükümler kısmi süreli çalışan işçiler için de uygulanır. Örneğin; ihbar ve kıdem tazminatı koşulları oluşmuşsa ilgili tazminatlardan yararlanabilmektedirler.). Kısmî süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.

 

IV.8) Kısmi süreli çalışan bir işçi haftanın iki iş günü iş görmeyi üstlendiğinde hafta tatili ücretine hak kazanamaz. Öğleden sonra çalışmaya başlayan işçi, sabahları yapılan servis hizmetinden ve öğle yemeğinden yararlanamaz. Bölünebilir haklardan (yakacak yardımı gibi), çalıştığı süreye orantılı olarak yararlanabilir. 45 saat çalışan işçiye 60,00 YTL yakacak yardımı yapılıyorsa 15 saat çalışan işçiye 20,00 YTL yardım yapılacaktır.[15]

 

IV.9) Özürlü, eski hükümlü ve terör mağdurlarının sayısal olarak tespitinde, kısmi süreli çalışanların hesaplanmasında, aylık fiili çalışma saati olan 195 saat üzerinden tam süreli çalışmaya dönüştürülerek, işyerinde tam süreli olarak çalışan işçi sayısına ilave edilir. Bu hesaplama sonucunda bulunacak işçi sayısında yarıma kadar olan kesirler dikkate alınmaz, tama dönüştürülür. Örneğin; bir işyerinde 60 kişi tam süreli, 4 kişi de kısmi süreli olarak çalışmaktadır. Kısmi süreli çalışan 4 kişi günde 5’er saatten ayda 26 gün çalışıyor. Buna göre 4 x 5 x 26 = 520 : 195 = 2,6 = 3, 3 kişinin daha toplam çalışan sayısına ilave edilmesi gerekir. Bu işyerinde 60 + 3 = 63 kişi üzerinden o yıl için belirlenen oranda çalıştırılması gereken, özürlü, eski hükümlü ve terör mağduru (özel sektör için) kontenjanı hesaplanmalıdır.[16]

 

 

---