Kambiyo, Gümrük Ve Nakit Kontrolü

Türk Ekonomisi’nin kambiyo işlemlerini, döviz tasarrufunu (bulundurma, kullanma ve transfer) ile sermaye hareketlerini düzenleyen mevzuat; Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 1567 Sayılı Kanun’dur. Ekonominin dış işlemlerinin yasal dayanağı olan 1567 Sayılı Kanun’a dayalı olarak Karar, Tebliğ, Genelge ve birçok özel talimat yayınlanmıştır. Kanun’un uygulanması konusunda yetkili kamu otoritesi 1930-1983 yılları döneminde T.C. Maliye Bakanlığı olmuştur. Halen T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı 1567 sayılı Kanunla ilgili düzenlemeleri hazırlamaya, yayınlamaya ve uygulamaya yetkilidir.

Ekonomi kamuoyu’nun pek sevmediği ve aynı zamanda ‘özel ceza yasası’ olan 1567 sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 1567sayılı Kanun ve ilişkin mevzuat, özellikle seksenli yıllardan beri sık sık değiştirilmiş ama yürürlüktedir. Başta Kanun nedeniyle mağdur olanlar kimi zaman kambiyo mevzuatının kaldırıldığı söyleminde bulunurlar. Oysa kanun kapsamındaki ekonomik ve mali işlemler hakkında “tümüyle serbesttir” hükmü alınana kadar düzenlemeler geçerlidir. O nedenle Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 1567 sayılı Kanun ve ilişkin mevzuat (Kambiyo Mevzuatı) halen yürürlüğünü sürdürmektedir.

Günümüzde 1567 sayılı Kanuna dayanılarak çıkarılan, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar yürürlükte olup 11 Ağustos 1989 yılında çıkarılmıştır. Karar en son 11.06.2015 tarihinde değiştirilmiş ve Türkiye’den yurtdışına dövizli nakit hareketlerine ilişkin yeni bir kuralın uygulamaya konulması hakkındadır. Bu düzenlemenin gerekçesi de “dövizlerin tasarruf ve idaresi ile sermaye hareketleri ”ne ilişkin düzenleyici ve sınırlayıcı esaslar konusunda 32 sayılı Kararın 1. Maddesi hükmüdür. Buna göre dövizlerin yurda girişi ve çıkarılması hakkında kural belirlemek Kambiyo Mevzuatı kapsamındadır ve bu yetki T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından kullanılır. Gümrük İdaresi ise‘nakit kontrolü’ işlemlerini yürütmeye yetkilidir.

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı kararda söz konusu kuralla ilgili düzenleme yapılmadan önce (11 Haziran 2015) dövizlerin yurda getirilmesi ve çıkarılması aşağıdaki gibi belirlenmişti (32 sayılı madde 4):

Türkiye’ye döviz ithali serbesttir.
Türkiye’de yerleşik kişilerin beraberlerinde döviz bulundurmaları, bankalar, yetkili müesseseler (döviz büroları), PTT, kıymetli maden aracı kuruluşları ile yurt dışında döviz alım satımına yetkili kuruluşlardan döviz satın almaları ve bunlara döviz satmaları, dövizleri bankalarda açacakları, döviz hesaplarında tutmaları, efektif olarak kullanmaları, bankalar vasıtasıyla yurt içinde ve yurt dışında tasarruf etmeleri serbesttir.
Türkiye’de yerleşik kişiler ile dışarda yerleşik kişilerin, bankalar vasıtasıyla yurtdışına döviz transfer ettirmeleri serbesttir.
Bankalar, ithalat, ihracat ve görünmeyen işlemler dışındaki yurtdışına yapılan 50.000 ABD Doları ve eşiti dövizi aşan transferlere (Döviz tevdiat hesaplarından yapılan transferler dahil) ilişkin bilgileri, transfer tarihinden itibaren 30 gün içinde Bakanlıkça belirlenecek mercilere bildirirler.
Yolcular 5.000 ABD Doları veya eşitine kadar efektifi beraberlerinde çıkarabilirler.
Dışarda yerleşik kişiler ile Türkiye’de yerleşik sayılmakta birlikte yurtdışında çalışan Türk uyruklu kişiler, yurda girişlerinde beyan etmiş olmak, Türkiye’de yerleşik kişiler ise görünmeyen işlemler çerçevesinde bankalardan döviz satın aldıklarını tevsik etmek kaydıyla 5.000 ABD Doları veya eşitini aşan miktarlardaki efektifi beraberlerinde yurt dışına serbestçe çıkarabilirler.

Türk parasının ihracı konusunda ise serbesti genel kural olmakla birlikte, yolcu beraberi olarak en çok 5.000 ABD Doları karşılığı Türk parasının yurt dışına çıkarılması serbesttir. Bankalar aracılığı ile yurt dışına serbestçe Türk parası gönderilebilir. Döviz transferlerinde olduğu gibi, 50.000 ABD Doları karşılığını aşan Türk Lirası transferlerine ilişkin bilgiler, transfer tarihinden itibaren 30 gün içinde Bakanlıkça belirlenecek mercilere (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na) bildirilmek zorundadır.

Özellikle Türkiye’nin sınır kapılarında yolcuların beraberinde bulundurdukları Türk Lirası ve dövizlerle ilgili olarak yukarıda belirtilen ve kambiyo mevzuatının ön gördüğü kurallar uygulanagelmiştir.

Bu defa, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü 29.04.2015 tarih ve 7568206 sayılı yazısı konulu 2015/1 sayılı “Gümrüklerde Nakit Kontrolleri” genelgesi ile Türk parası ve döviz giriş ve çıkışlarına ilişkin usul ve esasları belirlemiştir.

Bakanlığın anılan genelgesinde belirlenen nakit kontrollerinde; kuryelerin ve yolcu beraberi transfer edilen nakdin takibi, kontrolü ve gerektiğinde kayıt altına alınmasına ilişkin işlemlerin gümrük idaresinin sorumluluğunda olduğu vurgulanmıştır.

Ayrıca genelgede Türk parası ve dövizlerin giriş ve çıkışına ilişkin usul ve esasların Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Mevzuat ile Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Mevzuatta düzenlendiği de ifade edilmiştir.

Gümrük İdaresi tarafından yapılacak işlemleri ve kontrolleri belirleyen genelge, kambiyo mevzuatında belirlenen limitlerde nakit giriş ve çıkışlarında serbesti kuralının geçerli olduğunu (5000 ABD Doları) ve diğer kuralların uygulanacağını öngörmektedir.

Genelge ‘Nakit Beyan Formu’nun düzenlenme usul ve esaslarını ayrıntılı olarak belirlemektedir.

Ekonomi kamuoyunda yeni usul ve esaslar olarak algılanan genelgede radikal hükümler yer almamaktadır. Hele genelgenin yurda döviz girişinde yeni bir serbesti sistemi gibi yorumlanması gerçeği yansıtmaktadır. O nedenle de tepkileri anlamak güçtür.

Hele MASAK’la ilgili hüküm ve uygulamalarının sürdürüleceğinin ifadesi eskiye göre büyük değişim olmadığını göstermektedir. Genelge, 2013/1 sayılı Gümrük Genelgesi’nin kaldırıldığı ve bundan böyle nakit kontrol işlemlerinin nasıl yapılacağını düzenlemektedir. Nakit Kontrol usulündeki yeni düzenleme limitlerle ilgili değildir. Bu konuda yetkili kamu otoritesi- yazımızın başında belirtildiği üzere- T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı ve Mevzuatta ‘Kambiyo Mevzuatı’dır.

Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü’nün 2015/1 genelgesinin yarattığı belirsizliği ortadan kaldırmak ve nakit kontrollerinde AB standardına uyum amacıyla Haziran 2015’te kambiyo mevzuatında yeni bir düzenleme yapıldı.

Böylece, Avrupa Birliği’nin 15 Haziran 2007 tarihinden itibaren başlattığı ve AB gümrüklerinde 10 bin Euro ve üzerindeki nakit paranın beyan edilme zorunluluğu kuralına uyum sağlanmış oldu. Kambiyo Mevzuatı konusunda yetkili ve görevli kamu otoritesi olan Hazine (T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı) 32 sayılı Karar da yaptığı değişikliği 11.06.2015 günlü Resmi Gazete ’de yayımlayarak yürürlüğe koydu.

Resmi Gazete ‘de ‘Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar’ başlığı ile yayımlanan yeni kambiyo kuralları şunlardı:

Türk parası ve Türk parasıyla ödemeyi sağlayan belgelerin yurttan ihracı ve yurda ithali serbesttir.
25.000 TL’yi aşan Türk parasının yurt dışına çıkarılması Bakanlıkça belirlenecek esaslar dahilinde yapılır.
Yurda döviz ithali ve yurttan ihracı serbesttir.
10.000 Avro veya eşitini aşan efektifin yurt dışına çıkarılması Bakanlıkça belirlenecek esaslar dahilinde yapılır.
Bankalar ve Gümrük idareleri yurt dışında yatırım veya ticari faaliyette bulunmak üzere sermaye ihraç eden Türkiye’de yerleşik kişileri, her bir işlem tarihinden itibaren 30 gün içinde Müsteşarlığa ve Ekonomi Bakanlığı’na bildirirler.
Bakanlık, bu maddenin uygulanması ile ilgili olarak Türkiye’de yerleşik kişilerden istenecek bilgi, belge ve bunların gönderilme süreleri ile gönderileceği kurumlara ilişkin esasları belirlemeye yetkilidir.