Ülkemizde özel eğitim 1965 yılında yayımlanan 625 sayılı yasa ile hayata geçmiş olup, 2007 yılında yayımlanan 5580 sayılı yasa ile günümüz şartlarına uygun hale getirilmeye çalışılmıştır. Ülkemizde genç nüfusun fazla olması girişimcileri bu alanda yatırım yapmaya teşvik etmiştir. Özel eğitimin temel amacı kar elde etmek olmayıp, kamunun üzerindeki eğitimin yükünün hafifletilmesidir. Ancak kurumlar bu faaliyetlerini yerine getirirlerken kar da elde edebilirler. 5580 sayılı özel eğitim kurumları yasası birçok konuyu düzenlemekle beraber, özel okullarda istihdam edilecek personele ilişkin düzenlemeler de getirmiştir. Hatta öğretmenlerin özlük haklarının ne olması gerektiği yönünde dahi düzenlemeler yapmıştır. Makalemizin konusunu da bu husus oluşturmaktadır.

 

5580 sayılı özel öğretim kurumları kanunu, özel öğretim kurumlarının çalışma usul ve esaslarını düzenleyen bir kanundur. Kanun özel okullarda çalıştırılacak personele ilişkin düzenlemeler yapmakla beraber, personelin özlük haklarının nasıl olması gerektiği yönünde dahi düzenlemeler yapmıştır. Nitekim yasanın 8. maddesinde; özel eğitim kurumlarında görev alacak öğretmen ve personelin nitelikleri belirtilmiştir. Yasanın 9. maddesinde de özlük haklarının nasıl olması gerektiği yönünde düzenlemeler yer almıştır.

 

5580 sayılı yasanın 9. maddesinde yer alan ve özel okullarda çalışan öğretmen ve personelin özlük haklarının nasıl olması gerektiği yönündeki düzenlemeler şunlardır;

 

-Öğretmen ve özel okul arasında en az bir yıllık süreyi kapsayan yazılı iş sözleşmesi yapılır.

- Okullarda yöneticilik ve eğitim-öğretim hizmeti yapanlara, kıdemlerine göre (emekliler hariç) dengi resmî okullarda ödenen aylık ile sosyal yardım kapsamındaki ek ödeme tutarlarından az ücret verilemez.

- Sosyal yardım kapsamındaki ek ödemeler, bütçe kanunlarıyla resmî okul öğretmen ve personeline sağlanan haklara denk olarak okul öğretmenlerine ve personeline de ödenir. Sosyal yardım kapsamındaki ek ödemelerden gelir vergisi kesilmez.

-Kurumlardaki ek ders ücreti miktarı, resmî okullar için tespit edilen miktardan az olamaz. Ancak, resmî okul ve kurumlardan ücretli olarak görevlendirilenlere verilecek ek ders ücreti miktarı, resmî okullar için tespit edilen ek ders ücretinin iki katını geçemez.

Özetlemek gerekirse; özel okul öğretmenleri yasa gereği dengi resmi okullardaki öğretmenlerden daha düşük ücretle çalıştırılamazlar. Diğer bir deyimle özel okul öğretmenleri için 5580 sayılı yasa ile asgari ücret belirlemesi yapılmıştır. Ayrıca sosyal yardım kapsamında yapılan ödemeler de gelir vergisinden istisna tutulmuştur.

5580 sayılı yasanın 9. maddesinde;‘‘Sosyal yardım kapsamındaki ek ödemeler, bütçe kanunlarıyla resmî okul öğretmen ve personeline sağlanan haklara denk olarak okul öğretmenlerine ve personeline de ödenir. Sosyal yardım kapsamındaki ek ödemelerden gelir vergisi kesilmez.’’ Hükmü yer almaktadır.

Yasa maddesinden, sosyal yardım kapsamındaki ödemelerin özel okullarda çalışan öğretmen, yönetici hizmetli gibi bütün personele ödenmesi gerektiği ve gelir vergisi kesintisine tabi olmayacağı anlaşılmaktadır.

Yasa metninden anlaşıldığı üzere; özel okul öğretmenlerine dengi resmi okullarda eğitim hizmeti veren öğretmenlere ödenen sosyal yardım ödeneklerinden az olmamak üzere sosyal yardım ödemesi yapılmak zorundadır. Yapılan bu ödemelerden resmi okul öğretmenlerine yapılan ödeme miktarı kadarı gelir vergisinden istisna tutulmuştur.

O halde resmi okul personeline yapılan sosyal yardım ödemeleri nelerdir?

Resmi okul öğretmen ve personeline sosyal yardım kapsamında yapılan ödemeler 657 sayılı devlet memurları kanununun 203-212. maddelerinde belirtildiği üzere;

-Aile ve çocuk yardımı,

-Doğum yardımı,

-Ölüm yardımı,

-Tedavi yardımı,

-Giyecek yardımı,

-Yiyecek yardımı,

Şeklindedir.

 

Bu ödemeler özel okullar tarafından da öğretmen ve diğer personeline ödendiğinde, bu ödemelerin devletçe ödenen miktarı kadarı gelir vergisinden istisna edilmiştir.

Yine 657 sayılı devlet memurları yasasının ek 32. maddesinde ise eğitim ve öğretim hizmetleri sınıfına dahil öğretmen ünvanlı kadrolarda görevli olup fiilen öğretmenlik yapanlara her öğretim yılında bir defaya mahsus olmak üzere ve öğretim yılının başladığı ay içerisinde Mili Eğitim Bakanı tarafından belirlenecek tarihte Bakanlar kurulunca belirlenecek miktarda öğretim yılına hazırlık ödeneği ödeneceği, bu ödemenin damga vergisi hariç, diğer vergi ve kesintilere tabi olmayacağı hükme bağlanmıştır. Ayrıca, 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 2. maddesi ile devlet memurlarına yabancı dil tazminatı ödenmektedir.

Maliye bakanlığınca yayımlanan 1997/4 sıra nolu Gelir Vergisi Kanunu iç genelgesi ile özel öğretim kurumunda çalışan personele ödenen eğitim öğretim tazminatı, öğretim yılına hazırlık ödeneği ile yabancı dil tazminatının Gelir vergisi stopajına tabi olduğu belirtilmişti. Ancak mükelleflerin bu ödemeler ile ilgili açtıkları davalarda idare aleyhine sonuç çıkınca, vergi idaresi yayımlamış olduğu 2003/2 sıra numaralı Gelir Vergisi Kanunu iç genelgesi ile 1997/4 sıra nolu genelgeyi yürürlükten kaldırmıştır.

15/04/2003 tarihinde yayımlanan 2003/2 sıra numaralı Gelir Vergisi Kanunu iç genelgesi ile özetle;

-625 sayılı Özel Öğretim Kurumlarında çalışan öğretmen ve personele ödenen asli ücretleri ile sosyal yardımlar dışında kalan özel hizmet tazminatı, iş güçlüğü, iş riski ve eleman teminindeki güçlük zammı, ek ders ücreti ve kira yardımlarının gelir vergisine tabi tutulması,

 

-625 sayılı Özel Öğretim Kurumlarında çalışan öğretmen ve personele ödenen eğitim-öğretim tazminatı ile yabancı dil tazminatı ve öğretim yılına hazırlık ödeneğinin resmi okul öğretmen ve personeline yapılan tutarı kadar kısmının gelir vergisine tabi tutulmaması,

 

-Sosyal haklar ve yardımlar niteliğindeki 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun ilgili hükümlerine göre gelir vergisinden istisna edilerek ödenen aile ve çocuk (657 sayılı Kanun Madde 203), doğum (657 sayılı Kanun Madde 207), ölüm (657 sayılı Kanun Madde 208), tedavi (657 sayılı Kanun Madde 209), giyecek (657 sayılı Kanun Madde 211) ve yiyecek (657 sayılı Kanun Madde 212) yardımlarının, özel öğretim kurumlarında da ödenmesi halinde, bu ödemelerin, Devletçe verilen tutarı kadar olan kısmının gelir vergisinden istisna edilmesi, gerektiği sonucuna varılmıştır.

 

Yukarıda yasa maddesinde belirtildiği üzere; Özel okul öğretmen ve yönetici ücretlerinin dengi resmi okullardan daha düşük olamayacağı belirtilirken hizmetli ve büro personeli gibi diğer çalışanların ücretleri için böyle bir zorunluluk getirilmemiştir.

Dolayısıyla özel okullar hizmetli, büro personeli gibi öğretmen ve yöneticiler dışında kalan çalışanları için diğer iş kollarında çalışanlar için belirlenmiş olan asgari ücret üzerinden ücret ödemesi yapabileceklerdir. Ancak bu durum dengi resmi okullarda bu tür personele ödenen sosyal hakların ödenme zorunluluğunu ortadan kaldırmamaktadır.

5580 sayılı yasanın 9. maddesinde; ‘Özel okullarda yöneticilik ve eğitim-öğretim hizmeti yapanlara, kıdemlerine göre (emekliler hariç) dengi resmî okullarda ödenen aylık ile sosyal yardım kapsamındaki ek ödeme tutarlarından az ücret verilemez’. Hükmü yer almaktadır.

Vergi incelemelerinde bu hüküm göz önünde bulundurularak öğretmen ve yöneticilerine (diğer personel hariç) dengi resmi okullardan daha az ücret verdiği gerekçesi ile özel okullara ilave vergi tarhiyatı yapılabilir mi?

Her şeyden önce belirtmeliyiz ki; ülkemizde serbest piyasa ekonomisi modeli benimsenmiştir. Serbest piyasa ekonomisinde fiyatlar alıcı ve satıcılar arasında serbestçe belirlenmektedir. Hükümetler sadece düzenleyici kuralları koyarlar.

Vergi kanunları açısından değerlendirdiğimizde; 213 sayılı vergi usul kanunun 3. maddesinde vergilendirmede olayın gerçek mahiyetinin esas olduğu belirtilmiştir. Yani bir takım düzenlemeler yaparak kanuni bir ücret belirlemesi olsa dahi gerçekte bu ücretin ödenip ödenmediği önem arz etmektedir. Dolayısıyla özel okulların, öğretmen ve yöneticilerine 5580 sayılı yasada belirtilen dengi resmi okulların öğretmenlerinden daha az ücret verdikleri gerekçesi ile dengi resmi okulların öğretmen ve yönetici ücretleri emsal alınarak ilave tarhiyat yapılması mümkün değildir. Ancak özel okul öğretmen ve yöneticilerinin gerçek ücretlerinin incelemelerde tespit edilmemesi halinde 213 sayılı vergi usul kanununun 267. maddesi gereği dengi devlet okulu öğretmen ve yönetici ücretleri emsal olarak alınıp, ilave tarhiyat yapılabilecektir.