Kamu kurum ve kuruluşlarında birtakım işlemlerin gerçekleştirilmesi, Sosyal Güvenlik Kurumundan alınacak ilişiksizlik belgesi veya borcu yoktur yazılarının alınmasına bağlıdır. Bu şartın getirilmesinin amacı, sigorta primlerinin garanti altına alınması ve daha geniş bir ifade ile doğrudan kişilerin sosyal güvenliğinin sağlanması ve korunmasında önemli bir yer tutan SGK’nin alacaklarının bir an önce tahsilinin sağlanmasıdır. Kurumdan[1] alınmış olan söz konusu belgeleri idareler[2] ile ilgili kuruluşlar görmek ve kayıtlarında saklamak zorundadırlar. Bu belgeler görülmeyince; ihalelere katılamaz, teminat iadesi, hak ediş ödemesi yapılamaz, yapı kullanma izin belgesi, yatırımların teşvikine dair ruhsat ve buna benzer belgeler verilemez.

 

Bu çalışmamızda, ilişiksizlik belgesi veya borcu yoktur yazılarının hangi tür iş ve işlemlerde geçerli olduğu belirtilmeye çalışılacaktır.

 

İlişiksizlik belgesi ne anlam taşır? İhale konusu işler[3] ve özel bina inşaatı[4] işyerleriyle ilgili olarak yapılan inceleme sonucunda işverenin[5] Kuruma borcunun bulunmaması kaydıyla ilgili makama verilmek üzere Ünitelerce[6] düzenlenen soğuk damgalı belgeyi ifade eder.

 

Borcu yoktur yazısı ne anlam taşır? İlgililerin Kuruma karşı bahse konu işten dolayı herhangi bir borcunun olmadığını gösteren belgeyi ifade eder.

 

 

5510 sayılı Kanunun 59 uncu maddesinin dördüncü fıkrası hükmüne göre; ihaleli işler ile özel bina inşaatı işyerleri işverenlerine, Kuruma prim borçlarının bulunmadığını gösteren ilişiksizlik belgesinin verilmesinde, 01.06.1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Malî Müşavirlik ve Yeminli Malî Müşavirlik Kanununa göre yetki verilmiş serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirler tarafından işyeri kayıtlarının incelenmesi sonucunda Kuruma bildirildiği tespit edilen işçilik tutarlarının uygunluğu, Kurumun denetim yetkisi saklı kalmak kaydıyla, esas alınabilir.

 

5510 sayılı Kanunun 90 ıncı maddesinin[7] ikinci, dördüncü ve altıncı fıkraları hükmüne göre;

 

(2) İşverenlerin hak edişleri, Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin borçlarının olmaması kaydıyla ödenir. Kesin teminatları ise ihale konusu işle ilgili olarak Kuruma borçlarının bulunmadığının tespit edilmesinden sonra iade edilir.

 

(4) Valilikler, belediyeler, il özel idareleri ve ruhsat vermeye yetkili diğer merciler tarafından, geçici iskân veya yapı kullanma izin belgesi verilmeden önce yapılan inşaat dolayısıyla, diğer kamu idareleri ile döner sermayeli kuruluşlar, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar ve bankaların ise Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenecek işlemlerinde Kuruma borçlarının bulunmadığına dair ilgililerden Kurumca düzenlenmiş bir belgenin istenmesi zorunludur.[8]

 

(6) Ülke çapında uygulanan ve özel bir izne veya belgeye dayanmayan genel düzenlemeler hariç olmak üzere, belirli bölgelere veya sektörlere yönelik ya da kamu kurum ve kuruluşları tarafından verilen özel belgelere veya izinlere dayalı olarak kamudan kaynak tahsis edilmesi şeklinde kanun, kararname ve diğer mevzuatla sağlanan araştırma, geliştirme, üretim, yatırım, pazarlama ve benzeri tüm aşamalarda uygulanan devlet yardımı, teşvik ve desteklerin, daha önce başlayıp devam eden nakdi olmayanlar hariç olmak üzere, verilmesinden önce işverenlerden Kuruma muaccel olmuş prim ve idari para cezası borçlarının bulunmadığına veya tecil ve taksitlendirildiğine ya da yapılandırıldığına dair belge ve bilgilerin istenmesi zorunludur.

 

 

Yukarıdaki yasal hükümler birlikte değerlendirildiğinde; Kurum uygulamasında ilişiksizlik belgesi ve borcu yoktur yazılarının verilmesi, ihale konusu işler için teminat[9] iadesi ile hak ediş[10] ödemesinde, özel bina inşaatlarında ise yapı kullanma izin belgesinin alınmasında önem taşımaktadır. Bu belgelerin verilmesi, aşağıdaki iki aşamadan geçtikten sonra ifadesini bulur. Bunlar;

 

1. aşama: Kurumun ilgili Ünitesi[11] tarafından geçici nitelikteki ihale konusu işler ile özel bina inşaatı işyerleri için yapılan araştırma,

 

2. aşama: Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurları[12] tarafından yapılan inceleme veya 3568 sayılı Kanuna istinaden yetki almış SMMM/YMM’ler[13] tarafından geçici nitelikteki ihaleli işler ile özel bina inşaatı işyerleri için yapılan inceleme.

 

İhale konusu işler ile özel nitelikteki bina inşaatı işyerleri hakkında Ünitelerce yapılan araştırma[14]işlemi sonucunda Kuruma yeterli işçilik bildirilmediğinin anlaşılması üzerine fark işçilik üzerinden hesaplanan prim ve gecikme zammı borçları, işverenlere bir aylık süre içinde ödenmek üzere tebliğ edilmekte, bu borçların ödenmeyeceğinin işverenlerce bildirilmesi veya tebligatta öngörülen bir aylık süre içinde ödenip ödenmeyeceğine dair bildirimde bulunulmaması halinde, işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespiti amacıyla durum, Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarına intikal ettirilmektedir.

 

Eğer söz konusu bir aylık sürede yüklenici/işveren, işyeri kayıtlarını 3568 sayılı Kanuna istinaden yetki almış SMMM ile YMM’lere de incelettirebilir. Ancak, bu hususu yazılı olarak ilgili Üniteye bildirmelidir. Başka bir deyişle, isteyen işverenler, ihale makamları nezdindeki teminatlarının iadesini veya yapı kullanma izin belgesi alabilmelerini teminen, gerekli olan ilişiksizlik belgesi ve borcu yoktur belgesi düzenlenmesi amacıyla işyeri kayıtlarını meslek mensuplarından[15] birine inceleterek bu konuda rapor düzenletebileceklerdir.

 

İdare, hak ediş ödemesinde işverene ait borcunun bulunup bulunmadığı hususunda sorgulama yapabilmek için Kurumdan elektronik ortamda yetki başvurusunda bulunabilir.[16] Kurumca uygun görülmesi halinde yeniden yazı ile sorulmaksızın hak ediş ödemesi yapılır.İdarelerin, elektronik ortamda işverenlerin ve varsa alt işverenlerinin muaccel sigorta primi, işsizlik sigortası primi ve idari para cezası borçlarının bulunup bulunmadığı hususunda sorgulama yapılabilmesine yönelik gerekli alt yapı çalışmaları devam etmektedir. Bu bakımdan, işverenlerin muaccel borçlarının ilgili idarelerce görüntülenebilmesi amacıyla yapılan çalışmalar sonuçlanıncaya kadar, işverenlerce dilekçe ile talep edilmesi halinde hakediş ödemesine esas olmak ve ilgili idareye verilmek üzere, muaccel borcun bulunup bulunmadığı hususunun sorulması halinde, Ünitece gerekli sorgulama yapılmak suretiyle, borcu bulunan veya borcu bulunmayan işverenlere Kurumca yayımlanan 30.10.2008 tarih ve 2008/88 sayılı Genelge ekinde yer alan EK–5/6’daki yazılar düzenlenerek idareye verilecektir.

 

İdarelerin, ihale yoluyla yaptırdıkları işlerden dolayı hak ediş ödemesi yapabilmeleri için, üstlenicilerin, Kuruma muaccel sigorta primi, işsizlik sigortası primi ve idari para cezası ile bunlara ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer fer’ilerinden oluşan borçlarının bulunmaması gerekmektedir. Bu bakımdan, idarelerce, ihale yoluyla yaptırdıkları işleri üstlenenlere yapılacak her hak ediş ödemesinden önce,

 

 

Kuruma muaccel sigorta primi, işsizlik sigortası primi ve idari para cezası ile bunlara ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer fer’ilerinden oluşan borçlarının bulunup bulunmadığı hususu sorgulanacaktır.

 

Hizmet alımları ve yapım işlerine ilişkin ihale konusu işin devamlı nitelikteki işyeri sigortalıları ile yapılmış olması halinde, hak edişlerden kesinti yapılmasına esas olmak üzere ihale konusu işin yapıldığı dönemlere bakılmaksızın devamlı nitelikteki işyerinin, sigorta primi, işsizlik sigortası primi ve idari para cezası ile bunlara ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer fer’ilerinden oluşan tüm borçları sorgulanacaktır.

 

Belediyeler veya diğer idareler tarafından geçici iskân veya yapı kullanma izin belgesi verilmeden önce, yapılan inşaat dolayısıyla ilgililerden Kuruma borçlarının bulunmadığına dair Kurumca düzenlenmiş ilişiksizlik belgesinin istenilmesi zorunludur. Bu nitelikteki yazı ibraz edilmedikçe ilgililere geçici iskân veya yapı kullanma izin belgesi verilmez.

 

Yapı kullanma izin belgesi alabilmek için Kurumdan ilişiksizlik belgesinin verilmesinin istenilmesi halinde, işverenin sadece o inşaat işyerlerinden dolayı Kuruma borcunun bulunmaması gerektiğinden, aynı işverenin varsa diğer işyerlerinden borcunun olmasına bakılmamaktadır.[18]

 

Ülke çapında uygulanan ve özel bir izne veya belgeye dayanmayan genel düzenlemeler hariç olmak üzere, belirli bölgelere veya sektörlere yönelik ya da kamu kurum ve kuruluşları tarafından verilen özel belgelere veya izinlere dayalı olarak, kamudan kaynak tahsis edilmesi şeklinde kanun, kararname ve diğer mevzuatla sağlanan;

 

 

tüm aşamalarda uygulanan

 

·         Devlet yardımı,

·         Teşvik ve desteklerin

 

(daha önce başlayıp devam eden nakdi olmayanlar hariç olmak üzere)

 

verilmesinden önce işverenlerden

 

·         Kuruma muaccel olmuş prim ve

·         İdari para cezası borçlarının bulunmadığına veya

·         Tecil ve taksitlendirildiğine ya da

·         Yapılandırıldığına dair belge ve bilgilerin[19]

 

istenmesi zorunludur.[20]

 

Uygulamanın usul ve esasları Maliye Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığının görüşleri alınarak Kurumca belirlenecektir. Söz konusu usul ve esaslar hakkında, İşverenlere Verilen Devlet Yardımı, Teşvik ve Desteklerde Sosyal Güvenlik Kurumundan Alınacak Borcu Yoktur Belgesinin Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslara Dair Tebliğ[21] yayımlanmıştır.

 

Devlet yardımları ile teşvik ve destekleri sağlayan ve ödeme işlemlerini tesis eden kurum ve kuruluşlar, yapacakları aşağıdaki iş ve işlemlerde Devlet yardımı, teşvik ve destekleri sağlamasına karar vermeden önce işverenlerden borcu yoktur yazısını istemeleri zorunludur.

İşverenler tarafından, KOSGEB’e ibraz edilmek üzere, Kuruma yasal ödeme süresi geçmiş borcun bulunup bulunmadığının bildirilmesine ilişkin yapılacak müracaatlar üzerine, ilgili Ünite tarafından, başvuruda bulunan işveren adına yukarıdaki tebliğ esasları doğrultusunda yapılacak sorgulamada yasal ödeme süresi geçmiş sigorta primi, işsizlik sigortası primi ve idari para cezası ile bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcunun bulunup bulunmadığı araştırılır. Yapılan araştırma sonucunda Ünite tarafından aşağıdaki durumlar için ayrı ayrı belgeler düzenlenerek işverenlere verilecektir. Söz konusu yazılarda yazıların içinde bulunulan ayın son iş gününe kadar hüküm ihtiva ettiği Ünite tarafından ayrıca belirtilmesi gerekir.[22]

TÜBİTAK-TEYDEB destek programları kapsamında sağlanan desteklerden yararlanmak üzere TUBİTAK’a ibraz edilmek üzere, Kuruma yasal ödeme süresi geçmiş borcun bulunup bulunmadığının bildirilmesine ilişkin yapılacak müracaatlar üzerine, başvuruda bulunan işveren adına Tebliğ esasları doğrultusunda yapılacak sorgulamada yasal ödeme süresi geçmiş sigorta primi, işsizlik sigortası primi ve idari para cezası ile bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcunun bulunup bulunmadığı araştırılacaktır. Yapılan araştırma sonucunda, Üniteler tarafından matbu yazılar düzenlenecek ve söz konusu yazıların içinde bulunulan ayın son iş gününe kadar hüküm ihtiva ettiği ayrıca belirtilecektir. Yasal ödeme süresi geçmiş borcu bulunan işverenlere ilişkin düzenlenecek yazılarda, gecikme cezası ve gecikme zammı içinde bulunulan ayın son iş günü itibariyle hesaplanacak ve söz konusu yazılara ilgili Üniteye ait banka hesap numaraları yazılacaktır. Öte yandan, bahse konu yazıların düzenlenmesi sırasında, sorgulamanın yapıldığı tarihte yasal ödeme süresi geçmiş sigorta primi, işsizlik sigortası primi ve idari para cezası ile bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçları bulunmayan işverenler için, “…/ …/ … tarihi itibariyle” bölümüne sorgulamanın yapıldığı tarihi içine alan ayda ödenmesi gereken cari ay primlerinin son ödeme tarihi yazılacaktır.

 

Borcu yoktur yazısı istenilecek işlemlerle ilgili genel kıstas: Belirli bölgelere veya sektörlere yönelik ya da kamu kurum ve kuruluşları tarafından verilen özel belgelere veya izinlere dayalı olarak kamudan kaynak tahsis edilmesi şeklinde kanun, kararname ve diğer mevzuatla sağlanan araştırma, geliştirme, üretim, yatırım, pazarlama ve benzeri tüm aşamalarda uygulanan Devlet yardımı, teşvik ve destekler.

- 29.01.2004 tarihli ve 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile sağlanan sigorta primi işveren hissesi teşviki, enerji desteği, bedelsiz yatırım yeri tahsisi ile aynı Kanunun Geçici 1’inci maddesine göre, Organize Sanayi Bölgeleri tüzel kişilikleri tarafından, gerçek ve tüzel kişilere yapılan bedelsiz arsa tahsisi,

- 14.07.2004 tarihli ve 5225 sayılı Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Kanunu ile sağlanan sigorta primi işveren paylarında indirim, su bedeli indirimi ve enerji desteği,

- Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Bakanlar Kurulu kararları uyarınca uygulanmakta olan ve kamu alacaklarından vazgeçilmesi şeklinde olmayan;katma değer vergisi istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, kredi desteği, faiz desteği, turizm enerji desteği, 12.04.1990 tarihli ve 3624 sayılı Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Kurulması Hakkında Kanun ve Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Destekleri Yönetmeliği[23] ile sağlanan geri ödemeli ve geri ödemesiz destekler ile 04.05.2004 tarihli ve 2004/7131 sayılı Bakanlar Kurulu kararına istinaden verilen kredi, faiz destekleri,

- Araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) destekleri,

- 28.02.2008 tarihli ve 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun uyarınca sağlanan ve kamu alacaklarından vazgeçilmesi şeklinde olmayan destek ve teşvikleri,

- Tarımsal Amaçlı Kooperatiflere Kullandırılacak Kredilere İlişkin Yönetmelik[24] hükümleri uyarınca sağlanan kredi destekleri,

- İhracat teşvikleri gibi devlet yardımı, teşvik ve destekler

 

Ülke çapında uygulanan ve özel bir izne veya belgeye dayanmayan Devlet yardımı, teşvik ve destekler ile daha önce başlayıp devam eden nakdi olmayan Devlet yardımı, teşvik ve destekler yukarıdaki kapsamda sayılmaz.

 

Kamu İhale Genel Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ[25] hükümlerine istinaden, ihaleye katılacak olan isteklilerin, ihale tarihi itibariyle,

 

A-5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının,

- (a) bendi kapsamında gerek kendi adına çalıştırdığı, gerekse ortağı veya işveren vekili ya da   üst düzey yönetici olduğu şirketlerde çalıştırılan sigortalılardan dolayı sigorta primine esas aylık kazanç üst sınırının 3 katını aşmayan muaccel sigorta primi ve işsizlik sigortası primi ile bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçları,

- (b) bendi kapsamında (gerçek kişi işverenlerin) kendi sigortalılığından dolayı, sigorta primine esas aylık kazanç alt sınırının 3 katını aşmayan muaccel prim ve prime ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçları,

- (c) bendi kapsamında çalıştırdığı sigortalılardan dolayı, sigorta primine esas aylık kazanç üst sınırının 3 katını aşmayan muaccel prim ve prime ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçları,

B- Kendisinden iş alan alt işverenlerin kendi adlarına çalıştırdıkları ve 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamına giren sigortalılardan dolayı, sigorta primine esas aylık kazanç üst sınırının 6 katını aşmayan muaccel sigorta primi ve işsizlik sigortası primi ile bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçları,

C- 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine istinaden tecil ve taksitlendirilmiş ya da çeşitli Kanunlar gereğince yeniden yapılandırılmış olan muaccel sigorta primi ve işsizlik sigortası primi ile bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçları,

D- Tasarrufa teşvik kesintisi ve katkı tutarları, konut edindirme yardımı, idari para cezası, özel işlem vergisi, eğitime katkı payı ve damga vergisi ile bunlara bağlı gecikme cezası ve gecikme zammı borçları,

 

kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu olarak değerlendirilmemektedir.

Kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borçlarının bulunup bulunmadığına ilişkin Ünitelerce yapılan sorgulamalar sırasında, işverenlerin kapsama giren borçlarını ihale tarihi itibariyle ödemeleri halinde bu ödemeler de dikkate alınmaktadır. Kapsama giren borçlarını ihale tarihi itibariyle ödeyen veya ihale tarihi itibariyle yapılan ödemelerle birlikte kapsama giren borç tutarı yukarıda açıklanan sınırların altında olan işverenlere, kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu yoktur yazıları Üniteler tarafından verilmektedir.

Görüleceği üzere, Kuruma muhatap olan kesimlerden işverenler, yükleniciler, idareler ve diğer ilgililer, Kurumdan ilişiksizlik belgesi/borcu yoktur yazısını; ihalelere katılmada, kesin teminatın iadesinde, hak ediş ödemelerinde, geçici iskan/yapı kullanma izin belgesinin verilmesinde, belli koşullarda verilecek Devlet yardımı, teşvik ve desteklerden yararlanmada, almaları/istemeleri zorunludur. Bu belgeler alınmadan söz konusu iş ve işlemlerden yararlanılması mümkün değildir.

---