SOSYAL GÜVENLİK REFORMU ANAYASA MAHKEMESİ KARARINDAN SONRA 6 AY ERTELENMEK ZORUNDA KALDI
Mahmut ÇOLAK
Sigorta Müfettişi
I-GENEL AÇIKLAMA
Sosyal güvenlik, bireylerin bugünlerini ve geleceklerini çeşitli sosyal ve ekonomik risklere karşı güvence altına almayı amaçlar. Sosyal güvenlik, insanların bulundukları toplumlarda insan onuruna yakışır bir şekilde, başka insanlara muhtaç olmadan yaşamalarının ve kişisel özgürlüklerinin teminatıdır.
Mevcut sosyal güvenlik kurumlarımızın (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı) finansman, örgütlenme ve altyapıyla ilgi çözülmesi gereken önemli sorunları vardır. Türk sosyal güvenlik sisteminin finansman sorununun bir bölümü gelirleri azaltıcı, diğer bir kısmı ise giderleri artırıcı gelişme ve uygulamalardan kaynaklanmaktadır.
Gelir azaltıcı faktörlerin başlıcaları; erken emeklilik uygulaması, prime esas kazancın düşük gösterilmesi, kayıt dışı istihdamın yüksekliği, prim tahsilat oranının düşüklüğü, af ve ödeme kolaylığı gibi uygulamalarla prim ödeme eğiliminin azalması, prime esas kazanç sınırlarının düşüklüğü ve fon gelirlerinin yetersizliğidir.
Gider artırıcı faktörler ise; erken yaşta emeklilik uygulamaları, primi alınmadan yapılan sigorta ödemeleri, borçlanma kanunları, uzayan ortalama ömür nedeniyle artan aylık ödemeleri ve sağlık yardımlarının yanı sıra prim gelirleri ile ödenen aylıklar arasındaki ilişkinin zayıflığıdır.
Sosyal güvenlik alanında faaliyet gösteren çok sayıda kurumun bulunması, bu kurumlar kapsamında bulunan kişilerin hak ve yükümlülüklerinin farklılaştığı bir sosyal güvenlik sistemi oluşturmaktadır. Ayrımcılık oluşturan bu dağınık yapı eşgüdüm sağlanmasını da zorlaştırmaktadır. Diğer taraftan, mevzuatın karmaşık olması, aşırı bürokratik işlemler, bilgi işlem altyapısının yetersiz olması ve personele ilişkin sorunlar sosyal güvenlik kurumlarının etkin çalışmasına engel olmaktadır.
Gerek Türkiye'deki mevcut sisteminin sorunları gerekse nüfus yapısındaki beklenen değişim göz önüne alınarak, sosyal güvenlik sisteminde kapsamlı bir reform programı hazırlanmıştır. Bu reformun temel amacı orta ve uzun dönemde adil, kolay erişilebilir, yoksulluğa karşı daha etkin koruma sağlayan, malî açıdan sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sistemine ulaşabilmektir.
2002 yılında başlayan sosyal güvenlik reformu çalışmaları ile tek bir emeklilik sistemi, tek bir sağlık sistemi tek bir sosyal yardım sistemi ve bu yapıyı yürütmek üzere tek bir kurumsal yapıyı içeren dört temel unsurdan oluşan kapsamlı bir sosyal güvenlik reformu planlanmıştır. Bu Kanunla emeklilik ve sağlık sistemlerinde norm birliği gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır.
Reformun ilk ayağında, 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu[1] ile sosyal sigorta, genel sağlık ve sosyal hizmetleri uyum içinde ve verimli şekilde yürütülmesini sağlayacak yeni ve tek bir kurumsal yapı kurulmaktadır. Böylece, SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı ve 506 sayılı Kanunun Geçici 20 nci Maddesi Kapsamındaki Sandıklar[2] Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) devredilmektedir.
Reformun diğer ayağında ise 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu[3] ile gerçekleştirilmektedir. Kanunla, genel sağlık sigortası ile vatandaşlara eşit kapsam ve kalitede sağlık hizmeti sağlanarak, aktüeryal hak ve yükümlülüklerin eşit olacağı tek bir emeklilik sistemi oluşturulmaktadır.
Sosyal güvenlik alanında ortak bir kurumsal yapı ve işleyişi sağlayacak bu reform hayata geçirildiği takdirde, sağlık sigortası ile emeklilik sigortası birbirinden ayrılıyor, tüm ülke nüfusu sağlık sigortası kapsamına alınmaya çalışıyor, sigortalılara doktor ve sağlık tesisi seçme özgürlüğü getiriliyor, işlemlerde mükerrerlik ortadan kaldırılarak hız kazandırılıyor, sosyal hizmetlerde etkinlik ve yerindelik sağlanması bekleniyor.
Sosyal güvenlik reformunun ana bileşenlerinden biri olan yeni emeklilik sigortası rejimi ile halen devlet memurları, hizmet akdine göre ücretle çalışanlar, tarım işlerinde ücretle çalışanlar, kendi hesabına çalışanlar ve tarımda kendi hesabına çalışanları kapsayan beş farklı emeklilik rejiminin, aktüeryal olarak hak ve yükümlülüklerin eşit olacağı tek bir emeklilik rejimine dönüştürülmesi planlanmaktadır.
Sosyal güvenlik sistemi yeniden yapılandırılırken, sağlık hizmetlerinin finansmanının Türkiye'de yaşayan herkes için eşit ve tek bir yapıya dönüştürülmesi öngörülmüştür. Genel sağlık sigortası, kişilerin ekonomik gücüne ve isteğine bakılmaksızın, ortaya çıkacak hastalık riskine karşı, toplumun bütün fertlerinin sağlık hizmetlerinden eşit, ulaşılabilir ve etkin bir şekilde faydalanmasını sağlayan sağlık sigortasıdır.
Genel sağlık sigortasının hayata geçirilmesi, Sağlık Bakanlığı'nın koordinasyonunda yürütülen "Sağlıkta Dönüşüm" programı ile paralellik göstermektedir. SSK, Bağ-Kur, T.C. Emekli Sandığı ve Maliye Bakanlığı tarafından farklı finansman yöntemleri ile yürütülen programların tek elde toplanması ve etkin kontrol mekanizmaları ile güçlendirilmiş bir sağlık hizmeti satın alma işlevinin sağlanması, Sağlıkta Dönüşüm Programının amaçlarını gerçekleştirmede önemli bir rol oynayacaktır.
5510 sayılı Yasanın yürürlük tarihi 01.01.2007 iken, Anayasa Mahkemesi tarafından verilen iptaller sonucunda Yasa’nın yürürlüğü 6 ay ertelenmiş olup, 01.07.2007 tarihinde yürürlüğe girmesi öngörülmüştür. Bu konuda gerekli yasal düzenleme yapılarak, 5565 sayılı 2007 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Yasası’nın 30 uncu maddesinin (4) numaralı fıkrası hükmü ile yürürlüğü 01.07.2007 tarihine çekilmiştir.
İptal kararı yayımlanmadan önce, Anayasa Mahkemesinin 15.12.2006 tarihli 2006/111 Esas, 2006/36 sayılı kararları ile iptal edilen fıkra, bent, ve bölümlerin uygulanmasından doğacak sonradan giderilmesi güç veya olanaksız durum ve zararların önlenmesi ve iptal kararının sonuçsuz kalmaması için Yasa’nın yürürlüğe gireceği 01.01.2007 gününden kararın Resmî Gazete’de yayımlanacağı güne kadar yürürlüklerinin durdurulmasına, bunlar dışındaki yürürlüğün durdurulması istemlerinin reddine karar verilmiştir.[4] 31.05.2006 günlü 5510 sayılı Yasanın Anayasa Mahkemesi tarafından bazı maddeleri iptal edilmiş olup, Mahkeme tarafından verilen 2006/111 Esas, 2006/112 Karar sayılı 15.12.2006 tarihli iptal kararları gereğince aşağıdaki hususlar karara bağlanmıştır.[5]
II- ANAYASA MAHKEMESİ TARAFINDAN (YÜRÜRLÜĞÜ DURDURULAN) İPTAL EDİLEN HÜKÜMLER
a) 4a-4b-4c kapsamındaki tüm sigortalılar yönünden; ödenek, gelir ve aylıkların hesabında dikkate alınacak güncelleme katsayısı (Madde 3, Fıkra 1, Bent 29)
Güncelleme katsayısı sigortalıların[6], her yılın Kasım ayına ait kanunî süresi içinde verilen belgelerindeki prim tahakkukları üzerinden bulunacak ortalama prime esas günlük kazancın, bir önceki yılın aynı ayına ait ortalama prime esas günlük kazanca göre değişim oranı ile her yılın Aralık ayına göre Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranının toplamının yarısına (1) tam sayısının ilave edilmesi sonucunda bulunan değerdir.
b) 4c kapsamındaki sigortalıların sürekli iş göremezlik nedeniyle görevlerine son verilmesi durumunda hak kazanılan sürekli iş göremezlik geliri (Madde 19, Fıkra 5)
c) 4c kapsamındaki sigortalılar yönünden malullük aylığının hesaplanması yöntemi (Madde 27, Fıkra 1)
- 4a ile 4b’li sigortalılar yönünden de sadece, “29 uncu madde hükümlerine göre hesaplanır” bölümü
Malullük aylığı; prim ödeme gün sayısı 9000 günden az olan sigortalılar için 9000 gün üzerinden, prim ödeme gün sayısı 9000 gün ve daha fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden, yaşlılık aylığının hesaplanması başlığını içeren 29 uncu madde hükümlerine göre hesaplanır.
Sigortalı başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise tespit edilen aylık bağlama oranı 10 puan artırılır.
Aylık hesaplanmasında aşağıdaki iki unsur dikkate alınmaktadır.
- Ortalama aylık kazanç (Sigortalının her yıla ait prime esas kazancının, kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, itibarî hizmet süresi ile fiilî hizmet süresi zammı hariç toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katıdır),
- Aylık bağlama oranı (Sigortalının malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için 2015 yılı sonuna kadar % 2,5; 2016 yılı başından itibaren ise % 2 olarak uygulanır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır. Ancak aylık bağlama oranı % 90'ı geçemez.)
d) 4c kapsamındaki sigortalılar yönünden, ilk defa bu Yasa’ya tabi sigortalıların yaşlılık aylığı bağlanmasındaki kadınlar için 58, erkekler için 60 yaş ile 9000 gün prim ödeme gün sayısının doldurulması şartı (Madde 28, Fıkra 2)
İlk defa bu Yasaya göre sigortalı sayılanlara;
a) Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olmaları ve en az 9000 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır.
b) Yukarıda belirtilen yaş şartı;
1) 01/01/2036 ilâ 31/12/2037 tarihleri arasında kadın için 59, erkek için 61,
2) 01/01/2038 ilâ 31/12/2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62,
3) 01/01/2040 ilâ 31/12/2041 tarihleri arasında kadın için 61, erkek için 63,
4) 01/01/2042 ilâ 31/12/2043 tarihleri arasında kadın için 62, erkek için 64,
5) 01/01/2044 ilâ 31/12/2045 tarihleri arasında kadın için 63, erkek için 65,
6) 01/01/2046 ilâ 31/12/2047 tarihleri arasında kadın için 64, erkek için 65,
7) 01/01/2048 tarihinden itibaren ise kadın ve erkek için 65,
olarak uygulanır.
e) 4c kapsamındaki sigortalılar yönünden yaşlılık aylığının hesaplanması yöntemi (Madde 29, Fıkra 1)
- Tüm sigortalılar için de ortalama aylık kazanç hesaplama yöntemi (Madde 29, Fıkra 2)
- 4c kapsamındaki sigortalar yönünden aylık bağlama oranı yöntemi iptal edildi (Madde 29, Fıkra 3)
- 4c kapsamındaki sigortalılar yönünden hesaplanan yaşlılık aylığın başlangıç tarihine göre hesaplama yöntemi (Madde 29, Fıkra 5)
Yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalıların aylığı, yukarıda da belirtildiği üzere ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutardır.
Hesaplanan yaşlılık aylığın başlangıç tarihinin yılın ilk altı aylık dönemine rastlaması halinde 55 inci maddenin ikinci fıkrasına göre Ocak ödeme dönemi için gelir ve aylıklara uygulanan artış oranı kadar artırılarak, yılın ikinci altı aylık dönemine rastlaması halinde ise öncelikle Ocak ödeme dönemi, daha sonra Temmuz ödeme dönemi için gelir ve aylıklara uygulanan artış oranları kadar artırılarak, sigortalının aylık başlangıç tarihindeki aylığı hesaplanır.
f) 4b’li sigortalılar yönünden, yaşlılık aylığı almakta iken çalışanlardan ve 4b kapsamındaki faaliyetine devam edenlerden yaşlılık aylıklarından %33,5-39 arasında değişen oranlarda kesilecek Sosyal Güvenlik Destek Primi (Madde 30, Fıkra 4)
Yaşlılık aylığı almakta iken bu Yasaya tâbi sigortalı olarak yeniden çalışmaya başlayanlardan veya 4b’ye tâbi faaliyete devam edeceğini beyan edenlerden aylıklarının kesilmemesi için yazılı istekte bulunanların yaşlılık aylıklarının ödenmesine devam edilir. Bunlardan 80 inci maddeye göre tespit edilen prime esas kazançlar üzerinden 81 inci maddenin (e) bendi gereğince sosyal güvenlik destek primi alınır.
g) Tüm sigortalılar yönünden yaşlılık toptan ödemesi hesaplama yöntemi (Madde 31, Fıkra 1)
Sigortalı olarak çalıştığı işten ayrılan veya işyerini kapatan ve yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli yaş şartını doldurduğu halde malullük ve yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanamayan sigortalıya, bu Yasanın 4a-c kapsamında ise kendi adına bildirilen, 4b kapsamında ise ödediği malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinin her yıla ait tutarı, primin ait olduğu yıldan itibaren yazılı istek tarihine kadar geçen yıllar için, her yılın gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek toptan ödeme şeklinde verilir.
h) 4c kapsamındaki sigortalılar yönünden, fiilî hizmet süresi zammı bazı unvan veya işyerleri veya işler (Madde 40, Cetvel sırası 8,12,13,14).
|
Kapsamdaki Sigortalılar
|
Kapsamdaki İşyerleri ve/veya İşler
|
Eklenecek Gün Sayısı
|
|
8) Asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen süreler dahil polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser, emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu ve daha yukarı maaş ve derecelerdeki emniyet mensupları, Milli İstihbarat Teşkilatı mensupları.
|
Emniyet ve polis mesleğinde, Milli İstihbarat Teşkilatında
|
90 gün
|
|
12) Türkiye Radyo- Televizyon Kurumunda haber hizmetini yapan ve haber hizmetlerinde fiilen çalışan; Daire Başkanı, Başkan Yardımcısı, Müdür, Müdür Yardımcısı, Şef, Muhabir, Stajyer Muhabir, Başspiker, Redaktör Spiker, Spiker, Stajyer Spiker, Masa Şefi, Başkameraman, Şef Kameraman, Kameraman, Kamera Asistanı, Başmontajcı, Şef Montajcı, Montajcı, Stajyer Montajcı, Redaktör, Mütercim, Fotoğrafçı, Işıkçı, Sesçi, Başteknisyen, Şef Teknisyen, Teknisyen, Başteleksçi, Şef Teleksçi, Teleks Operatörü.
|
Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu haber hizmetlerinde.
|
90 gün
|
|
13) Tarım Bakanlığı Ziraî Mücadele ve Karantina Teşkilatı ile Veteriner Teşkilatında vazife gören memur ve hizmetliler.
|
Ziraî mücadele ve ziraî karantina teknik ve idarî işleri ile salgın, bulaşıcı, paraziter hayvan hastalıkları ile mücadele işlerinde.
|
60 gün
|
|
14) Devlet Tiyatrosu sanatkârları, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasının şef ve üyeleri.
|
Devlet Tiyatroları ile Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasında
|
90 gün
|
|
|
|
|
|
|
ı) 4c kapsamındaki sigortalılar yönünden, prime esas kazançların tespitindeki üst sınır aranmayacağı ile geçici iş göremezlik ödeneği ödendiği sürece, gerek uzun vadeli gerekse de genel sağlık sigortası primlerinin işverenlerince ödenmesi (Madde 46, Fıkra 4-5)
Kamu görevlilerinin kısa ve uzun vadeli sigorta kollarının uygulaması bakımından prime esas kazançlarının tespitinde üst sınır aranmaz. Ancak yurt dışında geçici ya da sürekli göreve gönderilen kamu görevlilerinin prime esas kazancı olarak, Türkiye'deki emsali kadrodaki sigortalının prime esas kazancı ile yurt dışında görevlendirme öncesindeki görevlerinin prime esas kazancından yüksek olanı esas alınır.
4c kapsamında bulunanlara geçici iş göremezlik ödeneği verildiği sürece, bunların uzun vadeli sigorta kolları primleri ile genel sağlık sigortası primleri işverenlerince ödenmeye devam edilir.
i) 4c kapsamındaki sigortalılar yönünden bağlanan gelir ve aylıkların artırılması yöntemi (Madde 55, Fıkra 2)
Bu Yasaya göre bağlanan gelir ve aylıklar, her yılın Ocak ve Temmuz ödeme tarihlerinden geçerli olmak üzere, bir önceki altı aylık döneme göre Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranı kadar artırılarak belirlenir.
- 4a-4b sigortalılar yönünden “Bu Yasaya göre bağlanan gelir ve aylıklar…” bölümü
j) 4c kapsamındaki sigortalılar yönünden 18 yaşını doldurmamış veya 45 yaşından gün almış kişilerin diş protezlerinden alınacak 72 nci maddeye göre belirlenen tutarının % 50’si bölümü (Madde 63, Fıkra 1, Bent (d))
Kurumca finansmanı sağlanacak sağlık hizmetlerinden birisi de; kişilerin hastalanmaları halinde ayakta veya yatarak; ağız ve diş muayenesi, diş hekiminin göreceği lüzum üzerine ağız ve diş hastalıklarının teşhisi için gereken klinik muayeneler, laboratuar tetkik ve tahlilleri ile diğer tanı yöntemleri, konulan teşhise dayalı olarak yapılacak tıbbî müdahale ve tedaviler, diş çekimi, konservatif diş tedavisi ve kanal tedavisi, hasta takibi, travmaya ve onkolojik tedaviye bağlı protez uygulamaları, ağız ve diş hastalıkları ile ilgili acil sağlık hizmetleri, 18 yaşını doldurmamış kişilerin ortodontik diş tedavileri ile 18 yaşını doldurmamış veya 45 yaşından gün almış kişilerin diş protezlerinin 72 nci maddeye göre belirlenen tutarının % 50'si.
k) 4c’li sigortalılar yönünden sağlık hizmetlerinden katılım payı alınması (Madde 68, Fıkra 2)
Katılım payı, Yasanın 68 inci maddesinin birinci fıkranın (a) bendindeki sağlık hizmetleri için 2 Yeni Türk Lirası olarak uygulanır. Katılım payı, (b) ve (c) bendindeki sağlık hizmetleri için gereksiz kullanımı azaltma, sağlık hizmetlerinin niteliği itibarıyla hayati öneme sahip olup olmaması, kişilerin prime esas kazançlarının, gelir ve aylıklarının tutarı ve benzeri ölçütler dikkate alınarak % 10 ilâ % 20 oranları arasında olmak üzere Kurumca belirlenir. Birinci fıkranın (a) bendindeki sağlık hizmetleri için belirlenen katılım payı tutarı, 04/01/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranı kadar her yıl artırılır. Birinci fıkranın (a) bendi gereği belirlenen katılım payını, birinci basamak sağlık hizmet sunucularında yapılan muayenelerde almamaya ya da daha düşük tutarlarda belirlemeye Kurum yetkilidir.
l) 4c kapsamındaki sigortalılar yönünden prime esas kazançların hesabı yöntemi (Madde 80, Fıkra 1-2)
4a-c kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançlarının hesabında;
a) Hak edilen ücretler ile prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay için yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alınır.
b) Ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları, emekli ikramiyesi ile Bakanlıkça tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgarî ücretin % 30'unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, görevin yerine getirilmesi için zorunlu olarak yapılan aynî yardımlar ile Bakanlıkça belirlenecek diğer aynî yardımların asgarî ücretin % 30'unu geçmeyen kısmı, prime esas kazanca tâbi tutulmaz.
c) Bu Yasanın 4c kapsamındaki sigortalılara ödenen döner sermaye katkı payları ve döner sermayelerden başka adla yapılan bu nitelikteki her türlü ödemeler ile ikramiyeler ve benzeri ödemelerden en yüksek Devlet memuru aylığının % 200'ünü aşan kısmı prime esas kazanca tâbi tutulmaz.
(b) ve (c) maddelerinde belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler prime esas kazanca tâbi tutulur. Diğer kanunlardaki prime tâbi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnalar bu Kanunun uygulanmasında dikkate alınmaz.
m) 4c kapsamındaki sigortalılar yönünden, kısa vadeli sigorta kolları prim oranı (Madde 81, Fıkra 1, Bent (c)).
- 4b kapsamındaki sigortalılar yönünden, yaşlılık aylığı alan 4b’li sigortalıların yeniden çalışmaya başlaması durumunda uygulanacak sosyal güvenlik destek primi (Madde 81, Fıkra 1, Bent (e))
Kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, yapılan işin iş kazası ve meslek hastalığı bakımından gösterdiği tehlikenin ağırlığına göre % 1 ilâ % 6,5 oranları arasında olmak üzere, 83 üncü maddeye göre Kurumca belirlenir. Bu primin tamamını işveren öder.
n) 1479 sayılı Bağ-Kur Kanununun “... diğer maddeleri,” ibaresi (Madde 106, Bent (2))
o) 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunun “...30 ilâ 39 uncu maddeleri,...” (Madde 106, Bent (8))
ö) 4c kapsamındaki sigortalılar yönünden, bağlanmış aylık ve gelirlerin Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranı kadar artırılma yöntemi (Madde Geçici 1, Fıkra 5)
p) 4c kapsamındaki sigortalılar yönünden, bu Kanundan önce yürürlükte bulunan sosyal güvenlik kanunlarına tâbi geçen çalışmalar için bağlanacak aylıkların güncelleme katsayısı yöntemiyle yapılacak hesabı (Madde Geçici 2, Fıkra 1, Bent (a), (b), (c), (d))
r) 4c kapsamındaki sigortalıların emekli ikramiyelerinin ödenmesine ilişkin geçiş hükmü (Madde Geçici 4, Fıkra 2,9)
Kamu görevlilerinin emeklilik ikramiyeleri, 5434 sayılı Yasa hükümlerince hesaplanarak bu Yasanın yürürlük tarihinden itibaren bir yıl süreyle, 5434/89 uncu madde ve bu Yasayla mülga 2829 sayılı Yasa ile personel yasalarına göre Kurumca ödenir ve ilgili kurumlardan tahsilât, anılan maddedeki usûlle yapılır. Bir yıllık sürenin dolmasından itibaren emekli ikramiyeleri 5434/89 uncu madde hükümlerine göre kamu görevlisinin son defa çalıştığı kurumunca, çalıştığı son kurumun özelleştirilmesi halinde ise Hazinece ödenir.
Bu Yasanın yürürlüğe girdiği tarihte kamu idarelerinde hizmet akdi ile veya sözleşmeli olarak çalışanlardan; ilgili yasaları gereği 5434 sayılı Yasa ile ilgilendirilenler aynı statüde çalışmaya devam ettikleri sürece bu Yasanın 4c kapsamında sigortalı sayılırlar. Ancak, bunların prime esas kazançları ile emekli ikramiyeleri, bu Yasanın yürürlük tarihinden önce uygulanan hükümlere göre tespit olunmaya devam olunur.
s) 4c bendi yukarıda iptal edilen fıkra, bent, düzenleme ve bölüm nedeniyle uygulanma olanağı kalmadığından iptallerine karar verilmiştir.
Bu iptal ile, 4c kapsamındaki sigortalılar ile ilgili düzenlemeler Yasa’da kaldırılmış olup, 4a ile 4b kapsamındaki sigortalılar ile ilgili düzenlemeler (iptaller dışında) kalmış bulunmaktadır.
III-İPTALE KONU EDİLİP İPTAL EDİLMEYEN HÜKÜMLER
Gerek Cumhurbaşkanı gerekse de anamuhalefet partisi tarafından 5510 sayılı Yasanın belli maddelerinin iptali için Anayasa Mahkemesi’ne gidilmiş, yukarıdaki bölümde iptal edilen hükümler işlenmiş, bu bölümde de iptale konu edilip iptal edilmeyen hükümler belirtilecektir.
- 4b’li sigortalıların geçici iş göremezlik ödeneği ödenebilmesinde, prim ve her türlü borçlarının ödenmesi zorunluluğu (Madde 18, Fıkra 2-ilgili bölüm).
- 4b’li sigortalıların sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilmesinde, prim ve her türlü borçlarının ödenmesi zorunluluğu (Madde 19, Fıkra 4).
- Sağlık hizmetlerinin türleri, miktarları ve kullanım sürelerinin Kurumca belirleme yöntemi (Madde 63, Fıkra 2).
- Sağlık hizmetlerinden yararlanma şartlarından sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihte kısa ve uzun vadeli sigorta primleri dahil genel sağlık sigortası prim borcunun bulunmaması şartı (Madde 67, Fıkra 1, Bent (b)).
- Sözleşmeli sağlık hizmeti sunucularının, otelcilik hizmetleri ile öğretim üyesince sağlanan hizmetler dışında fark ödeme talep edilememesi (Madde 73, Fıkra 4).
- 506 sayılı Yasaya göre emeklilik geçiş hükümlerinde 4a’lıların aylık bağlanmasında geçiş hükmü (Madde Geçici 6, Fıkra 7, Bent (a)).
- Emeklilik yaşına ilişkin bazı geçiş hükümlerinde 4a-4b’lileri yaşlılık aylığı bağlanma şartları (Madde Geçici 9, Fıkra 1,2,3).
IV-SONUÇ VE ÖNERİ
5510 sayılı Yasa ile sosyal güvenlik bakımından yeni bir döneme girilmiş bulunmaktadır. Anayasa Mahkemesi, 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girecek Yasa’nın bazı hükümlerini 4c kapsamındaki devlet memurları ve kamu görevlileri lehine iptal etti.[7] Anayasa Mahkemesinin kararı dikkate alındığında, yasanın 4c’liler lehine iptal edilmesi Anayasa’da yerini bulan “Kanun Önünde Eşitlik” ilkesine aykırı olduğu gibi uygulamanın tek bir emeklilik sistemi, tek bir sağlık sistemi, tek bir sosyal yardım sistemi ve tek bir kurumsal yapıyı içeren dört temel unsurdan oluşan kapsamlı bir sosyal güvenlik reformu ile amaçlanan norm ve standart birliği ilkesine de aykırı olduğu düşünülmektedir. 4c kapsamındaki sigortalılara ilişkin yapılan düzenlemelerin iptal edilmesi sonucu Yasa’da uygulanma olanağı kalmamış bulunmaktadır. Bu şekli ile Yasa’da sadece 4a ile 4b kapsamındaki sigortalılara ilişkin düzenlemeler yer almaktadır.
Uygulamada boşluk olmaması ve sigortalıların hak kaybına neden verilmemesi nedeniyle, Anayasa Mahkemesi’nin önce yürürlüğü durdurma kararı daha sonra gerekçeli kararın yayımı ile yürürlüğe girecek iptal kararı neticesi, 5510 sayılı Yasanın yürürlüğü 6 ay ertelenerek 01.07.2006 tarihinde yürürlüğe girmesi öngörülmüş bulunmaktadır. Bu durum, sosyal güvenlik kuruluşlarının tek çatı altında birleşmesine engel teşkil etmemekte, sadece uygulama yasasının yürürlüğü ileri bir tarihe ertelenmektedir. Ancak, Yasanın yürürlüğe gireceği tarihe kadar diğer önceki yasalar (506, 1479, 5434, 2925,2926) yürürlükte olacaktır.
Son söz olarak, sosyal güvenlik alanında gerçek ve kalıcı bir reformun hayata geçirilmesi, sosyal güvenlik sistemiyle sık sık oynanmaması (aksi halde toplumda güvensizlik duygusunun yaygınlaşmasına, sistemden kaçış ve kayıtdışılığa sebep olacağı), norm ve standart birliği sağlanmasının sözde kalmaması, yeni ayrıcalıklı alanlar oluşturulmaması, yaş ve prim gün sayılarının ülke gerçeklerine uygun olması zorunludur.
[1] 20.05.2006 tarih ve 26173 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir.
[2] 506/Geçici 20. madde kapsamındaki sandıkların iştirakçileri ile malullük, yaşlılık ve ölüm sigortasından aylık veya gelir bağlanmış olanlar ve bunların hak sahipleri SGK’ye Bakanlar Kurulunun 30.11.2006 tarihli 2006/11345 sayılı kararı ile devredilmiş olup, söz konusu karar 15.12.2006 tarihli 26377 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur.
[3] 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak 01.01.2007 tarihinde yürürlüğe girecek iken, Anayasa Mahkemesi’nin anılan Yasanın belli maddelerinde yapılan iptaller nedeniyle, Yasanın 6 ay süreyle yürürlüğünün ertelenmesine karar verilmiştir.
[4] 26.12.2006 tarih ve 26388 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[5] Yazının kaleme alındığı günlerde gerekçeli karar yayımlanmadığından iptale ilişkin maddelerin ayrıntılı dökümü, Anayasa Mahkemesinin www.anayasa.gov.tr sitesinin karar tutanağından (hüküm bölümü) alınmış olup, gerekçeli karar 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı (5. Mükerrer) Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[6] Sigortalılar,
a) Hizmet akdine istinaden çalışanlar kısaca 4a’lılar,
b) Kendi adına bağımsız çalışanlar, kısaca 4b’liler,
c) Devlet memurları ile kamu görevlileri kısaca 4c’liler.
Olarak tanımlanmıştır.
[7] Anayasa Mahkemesinin gerekçeli kararında konu ile ilgili olarak “memur statüsü ile emekli statüsü arasında organik bir bağ bulunduğundan memur statüsünde yapılan değişiklikler doğal olarak emekli statüsünde de etkisini göstermektedir. Bu nedenle memurun sosyal güvenlik haklarından biri olarak emeklilik de Anayasa’nın 128. maddesinde belirtilen memurların ve diğer kamu görevlilerinin “diğer özlük işleri” kapsamında aynı yasal güvence içindedir. 5510 sayılı Yasa’da, aynı hukuksal konumda bulunmayan memurlar ve diğer kamu görevlileri ile bunlar dışında kalan sigortalıların yukarıda belirtilen özellikleri gözetilmeksizin aynı sisteme bağlı tutulması, Anayasa’nın 2., 10. ve 128. maddelerine aykırıdır. Dava konusu düzenlemelerin memurlar ve diğer kamu görevlileri yönünden iptali gerekir.” Hususlarına yer verilmiştir.