Sosyal güvenlik mevzuatımız incelendiğinde, sigortalıların Kuruma[1] bildirilme sürelerinde 4447, 4410 ve 4958 sayılı Yasalarla birtakım yasal düzenlemeler gidilmiştir. Bu düzenlemeler yapılırken, işverenlerin uygulamada yaşadıkları sorunları dikkate alınmakta, günün değişen koşulları ile sektörler göz önünde bulundurulmaktadır. Örneğin, inşaat sektöründe, inşaatta çalışmaya başlayanların başladıkları gün itibariyle bildiriminin sağlanması 4447 sayılı Yasa ile 08.09.1999 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmıştır. Anılan yasalarla getirilen kolaylıklar, günümüz koşulları, gerçekleri ve ihtiyaçlarına tam olarak cevap vermemektedir. Zorunlu durumlarda sigortalı istihdamını gerektiren ve olmazsa olmaz sigortalı[2] olmadan faaliyetin aksayacağı sektörlerden biri de ulaşım sektörüdür. Ulaşım sektöründe çalışanların bildiriminin nasıl yapılacağı yönünde 506 sayılı Yasada herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Sadece anılan Yasaya istinaden yürürlüğe konulan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin[3] 66–70. maddelerinde[4] “Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarak çalıştırılanlar” başlığı altında düzenlenmiştir. Şehir içi ve şehirlerarası ulaştırma araçlarında çalıştırılanlar ile ilgili olarak bir düzenleme yapılmamış olup, 506 sayılı Yasanın genel hükümleri çerçevesinde bildirimleri sağlanmıştır.

 

Bu çalışmamızda, öncelikle ulaştırma sektöründe bulunan sigortalı çalıştıran işverenler ile bir hizmet akdine istinaden çalıştırılan sigortalıların sosyal güvenlik mevzuatı çerçevesinde durumu irdelenerek bir öneri sunulmaya çalışılacaktır.

 

 

İşyerinin tarifi, 506 sayılı Yasanın 5. maddesinde şöyle tanımlanmıştır: “Bu Yasanın uygulanmasında, 2. maddede belirtilen sigortalıların işlerini yaptıkları yerler “işyeri” dir. İşin niteliği ve yürütümü bakımından işyerine bağlı bulunan yerlerle, dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden veya meslek eğitimi yerleri, avlu ve büro gibi eklentiler ve ARAÇLAR[5] da “işyeri”nden sayılır.

 

Yukarıdaki hüküm gereğince, işyerinin faaliyetini teşkil eden üretim ve hizmetlerin yapılmasında kullanılan her türlü sabit veya hareketli araçlar (kamyon, otobüs vinç, buldozer, ekskavatör gibi.) işyerinden sayılır. Örneğin; un fabrikası sahasında kurulu bulunan makineler, kullanılan kamyonlar, servis araçlarında çalışan işçiler asıl işyerinin işçileri olarak kabul edilecektir.

 

 

SSİY’nin 5. maddesinin (d) fıkrası hükmü gereğince;  aynı işverenlere ait olup, aynı işkolunda bulunan birden çok kara veya deniz yahut hava ulaştırma araçlarına tek sicil numarası verilir. Bu hükümle, bir işverene ait aynı işkolunda bulunan birden çok ulaştırma araçlarına tek bir sicil numarasının verilmesi gerekir.

 

İş Kazalarıyla Meslek Hastalıkları Prim Tarifesinin[6] konu hakkında ilgili bölümleri aşağıda belirtilmiştir:

 

 

 

 

1- (X) şahsının işletmesinde bulunan 5 adet otobüsünün tescil işlemleri, tek bir dosyadan yapılmak suretiyle yürütülmesi gerekir.

 

2- (Y) şahsının 1 kamyonu ve şehirlerarası yolcu taşınan 2 otobüsü mevcut ise, kamyon ve otobüslerin iş kolu kodları farklı olduğundan, kamyon işletmesi bir dosyadan, otobüsler ayrı bir dosyadan tescilleri yapılacaktır.

 

Prim Tarifesinin; 3. maddesine göre; bir işyerinde yürütülen esas işin fer'i ve mütemmimi mahiyetinde olan bütün işlerin sigorta primleri, esas işin tabi tutulduğu prim haddine göre hesaplanır. Ancak, esas işin fer'i ve mütemmimi sayılan işler, işçileri birbirine tedahül etmeyecek (karışmayacak) şekilde ayrı ve bağımsız olarak yürütüldüğü ve ayrı bir işyeri olarak Sosyal Sigortalar Kanunu şümulüne alınmış olduğu takdirde her biri kendi tehlike sınıfının prim haddine tabi olurlar. 4. maddesine göre; aynı işveren tarafından aynı işyerinde yürütülen ve mahiyetleri bakımından ayrı hususiyetler arz eden ve başka başka tehlike sınıflarına dahil olan bütün işler işyerinde en yüksek tehlike sınıfına giren işin prim haddine tabi olur.

 

Şehirlerarası otobüs işletmeciliği yapan bir işletme; hem büro, hem şehir içi ve hem de şehirlerarası şoför ve yardımcı personelini hangi işkolu kodunda Kuruma bildirmesi gerekir sorusuna şöyle cevap verebiliriz: İşyerinde 3 farklı iş yapılmaktadır. Her 3 işin iş kolu kodu birbirinden farklı olup, tehlike sınıf ve dereceleri de farklıdır. Prim tarifesinin 3. maddesine göre konuyu değerlendirmemiz gerekir. Şöyle ki, işyerinde yürütülen esas iş şehirlerarası otobüs işletmeciliği olup, büro işi ile şehir içi servis işi esas işin fer’i niteliğindedir. Dolayısıyla, işkolu kodu esas işin tabi tutulduğu prim haddine göre prim hesaplanmalıdır. İşyerinin “7122” iş kolu kodunda tasnif edilerek 506 sayılı Yasa kapsamına alınması gerekmektedir. Bu nitelikteki işlerde, genelde işçiler birbirine karışmakta yani büro personeli bilet kontrolünde de çalıştırılacağı gibi, bagaj kabul etmede de çalıştırılabileceği gibi, yeterli sürücü belgesi varsa şoför olarak ta çalıştırılabilmektedir.

 

 

 

İşveren çalıştıracağı kimseleri, işe başlatmadan önce örneği Kurumca hazırlanacak işe giriş bildirgeleriyle Kuruma doğrudan bildirmekle veya bu belgeleri iadeli-taahhütlü olarak göndermekle yükümlüdür (Yasal dayanağı: 506 sayılı Yasa, Madde 9).

 

 

Kuruma ilk defa işyeri bildirgesi verilen işyerlerinde işe alınan işçiler en geç 1 ay içinde bildirilir (Yasal dayanağı: 506 sayılı Yasa, Madde 9).

 

 

Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarak çalıştırılana ait sigortalı işe giriş bildirgesi sigortalının işe giriş tarihinden itibaren bir ay içinde Kuruma verilir (Yasal dayanağı: SSİY, Madde 66)

 

Bu durumda olanların işe giriş bildirgeleri, Kuruma en geç üç ay içinde gönderilir (Yasal dayanağı: 506 sayılı Yasa, Madde 9).

 

 

 

Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarında, aylık prim ve hizmet belgesinin Kuruma verilme süresi içinde Türkiye’ye dönmemişse, bu araçlarda çalıştırılan sigortalıya ait aylık prim ve hizmet belgesi, araçların Türkiye’ye dönüşünü takip eden ay sonuna kadar Kuruma verilir. Ancak, aylık prim ve hizmet belgesinin Kuruma verilmesi ve sigorta primlerinin ödenmesi, aylık prim ve hizmet belgesinin verilme süresinin (en geç ait olduğu ayı izleyen ayın sonuna kadar) sona erdiği tarihten itibaren 1 ayı geçemez.

 

Ulaştırma araçlarının yabancı ülkelerde seferde bulunduğu sırada meydana gelen iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık olayları için Yasada belirtilen haber verme süreleri, aracın Türkiye’ye döndüğü tarihi takip eden ilk iş gününden itibaren işlemeye başlar.

 

Dönüş tarihinin tespiti; —Deniz ulaştırma araçlarının ilk Türk limanına girdiği, —Hava ulaştırma araçlarının ilk Türk hava alanına indiği, —Kara ulaştırma araçlarının ise, sınır kapılarından Türkiye’ye girdiği, tarih esas alınır.

İşveren yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarında çalışan sigortalının, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde, Kurum tarafından işe el konuncaya kadar sağlık durumunun gerektirdiği her türlü sağlık yardımlarını, Yasadaki esaslar dairesinde sağlamakla, ayrıca 506 sayılı Yasaya göre hak kazandığı geçici iş göremezlik ödeneğini de vermekle yükümlüdür. Bu yükümlülüğün yerine getirilmesindeki savsama ve gecikmeden dolayı işveren, gerek Kurumun gerekse sigortalının uğrayacağı her türlü zararlardan sorumludur. Kurum, Yasaya uygun olarak yapılan ve belgelere dayanan bütün sağlık yardımları masrafları ile geçici iş göremezlik ödenekleri tutarını işverene öder. Ancak, sigortalının yabancı ülkelerde klinikte yatırılarak tedavi ettirilmesi veya buna cerrahi müdahale yapılması için sigortalının tedavisinin yurda dönüşüne kadar gecikmesinde sıhhi sakınca bulunduğunun tedaviyi yapan tesislerce verilmiş ve mahalli konsoloslukça tasdik edilmiş raporlara istinaden tespit edilmiş olması şarttır. Yabancı ülkelerde yapılan sağlık yardımları masrafları karşılığı, işverene ödeme tarihindeki T.C. Merkez Bankası döviz satış kuru üzerinden hesaplanarak Yeni Türk Lirası olarak ödenir.

Konuyu bir örnekle açıklayalım. Örneğimiz şudur: Şehirlerarası otobüste çalıştırılan A sigortalısı X otobüs işletmesinde sigortalı olarak çalışmakta iken, 23.04.2007 tarihinde saat 17.00’de (Van ilinin firması) Van-İzmir seferine çıkmadan 15.30 sularında rahatsızlandığını ve hastaneye kaldırılan A’nın aynı gün seyahat etmesinin uygun olmayacağı doktor raporu ile belgelendiğini düşünelim. X otobüs işletmesinin seferi iptal etmesi düşünülemeyeceğinden, A sigortalısının yerine bir başka bir kişinin çalıştırılması durumunda, bu kişinin bildirimi, cari mevzuata göre, çalışmaya başlamadan en az bir gün önce bildirilmesi gerekir. Van ilinden İzmir iline hareket eden bir otobüsün, tekrar ilk hareket ettiği Van iline dönüş yapması (gidiş-geliş) yaklaşık 3 gün sürdüğünü düşündüğümüzde, cari mevzuattaki bildirim süresinin hayatın bu olağan akışına uygun olmadığı düşünülmektedir.

 

Özellikle şehir içi, şehirlerarası veya uluslararası ulaştırma araçlarında çalıştırılan sigortalıların, SGK’ ye bildirim süresi cari mevzuata göre, çalışmaya başladığı tarihten itibaren 1 ay ila çalışmaya başlamadan en az 1 gün önce olarak hüküm altına alınmıştır. Ancak, sefer esnasında veya sefer öncesi meydana gelebilecek arızi durumlarda örneğin hastalık, ölüm vb. gibi durumlarda bu duruma muhatap sigortalıların yerine bir başka kişinin çalıştırılması elzemdir. Bu durumdaki sigortalıların bildirim süresi yönünde mevcut uygulamada herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu hal, çalıştırdığı kişilerin bildirimlerini yerine getirmek isteyen işverenleri zor durumda bırakacağı kaçınılmazdır. Konu hakkında iki öneri getirmek istiyorum. Bunlardan birincisi, 4857 sayılı İş Yasasının 7. maddesinin işveren tarafından işletilmesidir. Yani, geçici iş ilişkisi kurularak geçici olarak işçi devrinin gerçekleştirilmesidir. Anılan maddeye göre, işveren, işçisinin yazılı rızasını almak suretiyle, bir işçisini (anılan işte örneğin yeterli sürücü belgesi olan bir işte çalıştırması gibi) başka bir işverene devretmektedir. Bu halde, iş sözleşmesi devam etmekle beraber, işçi bu sözleşmeye göre üstlendiği işin görülmesini, iş sözleşmesine geçici iş ilişkisi kurulan işverene karşı yerine getirmekle yükümlü olur. Geçici iş ilişkisi kurulan işveren işçiye talimat verme hakkına sahip olup, işçiye sağlık ve güvenlik risklerine karşı gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür. Geçici iş ilişkisi altı ayı geçmemek üzere yazılı olarak yapılır, gerektiğinde en fazla iki defa yenilenebilir. İşverenin, ücreti ödeme yükümlülüğü devam eder. Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, işçinin kendisinde çalıştığı sürede ödenmeyen ücretinden, işçiyi gözetme borcundan ve sosyal sigorta primlerinden işveren ile birlikte sorumludur. Bu yöntemin geçici olduğu, sorunu çözücü gücünün yetersiz olduğu ortadadır.

 

İkincisi, söz konusu durumda sigortalıların bildirimi ile ilgili olarak, kalıcı bir yasal düzenlemeye gidilmesidir. Bildirim süresi ne kadar olmalıdır? Kanaatimce, işe başladığı tarihten itibaren 1 ay içinde bildirim süresi getirilmelidir.

 

Bugün bu sorun ulaşım sektöründe tespit edilmiş olup, diğer sektörlerde de buna benzer elzem durumların varlığı tespit edilerek yasal düzenlemelere gidilmesi sosyal güvenlik sisteminin hız ve ivme kazanmasını sağlayacağı gibi sosyal güvenliğe olan inancı da pekiştireceği düşünülmektedir.

Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınan sigortalıların bildirimi, prim belgelerinin verilmesi, primlerin ödenmesi ve diğer sosyal sigorta uygulamalarının, Yönetmelik ile değil de Yasa ile düzenlenmesi, Yasa hazırlama tekniğine uygun olacağı gibi hukuki de olacaktır. Bir nebzede olsa, 01.01.2008 tarihinde yürürlüğe girmesi öngörülen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası (Madde:8) sadece bildirim süresini Yasa maddesinde düzenlemiştir. Anayasa Mahkemesi’nin 5510 sayılı Yasanın bazı maddelerini iptali sonucu, anılan Yasanın yeniden ele alınması sırasında bu hususların dikkate alınması yerinde olacaktır.

Yeri gelmişken, 01.04.1981 tarihinden beri yürürlükte bulunan Prim Tarifesinin de, teknolojik gelişmeler sonucu sürekli olarak gelişen ve yenilenen iş kolları dikkate alınarak, günümüz koşullarına cevap verecek biçimde güncelleştirilmesi kaçınılmaz olarak görülmektedir.

---