1. GİRİŞ

 

Bilindiği üzere; primlendirme konusu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun tüm maddeleri ile yürürlüğe girmeden önce yürürlükte bulunan 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun prime esas ücretler başlığını taşıyan 77’nci maddesinde düzenlenmişti. 5510 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılan 1479 ila 5434 sayılı Kanunlarda primlendirme sistemi yoktu. 1479 sayılı Kanunda basamak sistemi, 5434 sayılı Kanunda da kesenek sistemi uygulanıyordu. 5510 sayılı Kanunun 2008/10. aybaşında yürürlüğe girmesi ile birlikte yürürlükten kaldırılan üç sosyal güvenlik kuruluşuna tabi SSK sigortalıları, Bağ-Kur sigortalıları ve Emekli Sandığı iştirakçileri prime esas kazanç uygulamasına geçilmiş oldu. Yeni düzenlemede, 4a kapsamındaki (eski SSK sigortalıları) tüm sigortalılar, önceden olduğu gibi hem prime esas kazanç hem de bu hesaplanan matrah üzerinden uygulanacak prim oranı kadar primlendirme uygulamasına; 4b kapsamındaki (eski Bağ-Kur sigortalıları) tüm sigortalılar sadece prime esas kazanç uygulamasına (alt sınır[1] ile üst sınır[2] arasında beyan edecekleri matrah üzerinden prim oranı uygulanarak prim hesaplanacaktır.); 4c kapsamındaki (eski Emekli Sandığı iştirakçileri) sigortalılardan sadece 15.10.2008 tarihinden (dâhil) sonra kamu görevlisi olanlar için hem prime esas kazanç hem de bu hesaplanan matrah üzerinden uygulanacak prim oranı kadar primlendirme uygulamasına başlanmıştır.

 

Gerek 4a gerekse de 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa kamu görevlisi olan 4c kapsamındaki sigortalılar adına ödenen ücret ve eklentileri ile ücret dışındaki kazançlardan hangisinden prim kesilip kesilmeyeceği konusu, 5510 sayılı Kanunun 80’inci maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu madde hükmü, 17.04.2008 tarihli 5754 sayılı Kanunun 47’nci maddesi ile değiştirilmiştir. Bu kanunla yapılan değişiklikle yeniden düzenlenen 80’inci maddesinin birinci fıkrası 4a, üçüncü fıkrası 4c kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançlarının nasıl belirleneceğini düzenlenmiştir.

 

Bu çalışmamızda, yürürlükten kaldırılan 506 sayılı Kanunda olmayan, 5510 sayılı Kanunda da sadece 4a kapsamındaki sigortalılar için uygulanacak olan ve 5510 sayılı Kanunun 80’inci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi hükmünde düzenlenen “…ücret dışındaki bu ödemelerin yapıldığı ayda üst sınırın aşılması nedeniyle prime tabi tutulamayan kısmı, ödemenin yapıldığı ayı takip eden aydan başlanarak iki ayı[3] geçmemek üzere üst sınırın altında kalan sonraki ayların prime esas kazançlarına ilâve edilir.” Bent hükmünün uygulamada yansımaları konu edilecektir.

 

Ücret kavramı, 5510 sayılı Kanunun 3’üncü maddesinin birinci fıkrasının 12 numaralı bendinde tanımlanmış olup, buna göre ücret, 4a ve 4c kapsamında sigortalı sayılanlara saatlik, günlük, haftalık, aylık veya yıllık olarak para ile ödenen ve süreklilik niteliği taşıyan brüt tutarı ifade eder.
 

22.05.2003 tarihli 4857 sayılı İş Kanunu’nun ücret ve ücretin ödenmesi başlığını taşıyan 32’nci maddesinde ise, genel anlamda bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutar olarak tanımlanmıştır. Yine, aynı Kanunun 41 inci maddesinde fazla çalışma ücreti, 42’nci maddesinde zorunlu nedenlerle fazla çalışma ücreti, 43’üncü maddesinde olağanüstü hallerde fazla çalışma ücreti, 46 ncı maddesinde hafta tatili ücreti, 44 ila 47’nci maddelerinde ulusal bayram ve genel tatil günleri için ücret, 57’nci maddesinde hak kazanılan yıllık izin ücreti, 70’inci maddesinde ise hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri için ödenen artırımlı ücret, işveren tarafından işçilere ödenmektedir.

Yukarıda sınırları belirlenen ücret, hak edildikleri aya mal edilmek suretiyle prime esas kazanca tabi tutulur. Prime esas tutulmada ücretlerin ödenme şartı bulunmamaktadır. Ücretler hangi ay ise, o ayın prime esas kazanç tutarına ilave edilecektir. Örneğin; 4a kapsamındaki bir sigortalının 2008/11. aya ait aylık brüt ücretinin 1.000,00 TL olduğu, sözkonusu ayda yapmış olduğu fazla çalışmaya istinaden 300,00 TL tutarında fazla mesai ücretine hak kazandığı ve 1.000,00 TL tutarındaki ücretin 2008/11. ayda, 300,00 TL tutarındaki fazla mesai ücretinin ise 2008/12. ayda ödendiği varsayıldığında, bahse konu sigortalının aylık ücreti ile fazla mesai ücretinin hangi tarihte ödendiği üzerinde durulmaksızın, 2008/11. ayına ilişkin olarak düzenlenecek aylık prim ve hizmet belgesinde, prime esas kazanç tutarı 1.300,00 TL olarak Kuruma bildirilecektir.

Bir işyerinde 2009/Ocak ayında imzalanan toplu iş sözleşmesine istinaden geriye yönelik olarak, 2008/Aralık ayına ilişkin 500,00 TL ücret farkı ödenmesine karar verildiği varsayıldığında, bu ücret farkına ilişkin ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgeleri 2008/12. ayın prime esas kazançlarına dâhil edilecektir (Ücret farkı, bir nevi ücret sayılır.).[4]

Ücret dışındaki ödemelerden kasıt; prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemeler, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarlar, idare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince bu kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerdir. Bu ödemeler ise hizmet akdi devam eden sigortalılar yönünden ödendiği ayın kazancına dâhil edilir. Hizmet akdi sona ermiş sigortalılar yönünden ise, prime esas kazancın tâbi olduğu en son ayın kazancına dâhil edilecektir.

 

Ücret dışında sigortalılara ödenmekte olan prim, ikramiye gibi her türlü ödemeler, ödemenin yapıldığı ayın kazancına dâhil edilerek prime tabi tutulmaktadır. Ancak, sözü geçen ödemelerin ücret ile birleştirilerek prime tabi tutulması durumunda, bazı sigortalıların aylık prime esas kazançları, prime esas kazancın üst sınırını aşabilmektedir. Bu durumda, sigortalılara, ücretinin yanı sıra prime esas kazanca dâhil edilebilecek nitelikte ücret dışında ödeme yapılması halinde, bu nitelikteki kazançlar, prime esas kazanç aylık üst sınırı aşılmamak kaydıyla prime tabi tutulacak, buna karşın her iki kazanç toplamının üst sınırı aşması halinde, ücret dışındaki ödemenin üst sınırı aşan kısmı, 5510 sayılı Kanunun 82 nci maddesi hükmü de dikkate alınarak en fazla takip eden 2 ayın prime esas kazanç tutarına dâhil edilecektir. Örneğin; aylık brüt ücreti 2.750,00 TL olan bir sigortalıya, 15.10.2008–14.11.2008 devresinde 6772 sayılı Kanun[5] gereğince brüt 1.500,00 TL ikramiye ila ilave tediye ödendiği varsayıldığında primlendirme aşağıdaki şekilde yapılacaktır.

 

2008/10. aydaki prime esas kazancı (2.750+1.500= 4.250,00)=4.151,70 TL[6]

2008/11. aydaki prime esas kazancı (2.750+98,3) =2.848,30 TL

 

10. ayda ikramiye ile ilave tediyenin 1.401,70 TL’si, 11. ayda kalan 98,3 TL’si prim matrahına dâhil tutulmuştur.[7]

 

Sigortalılara, özellikle istirahatli olunan dönemlerde (söz konusu dönemlerde doğal olarak çalışması olmayacaktır.) ödenen ücrete ilave olarak, ücret dışında da bir ödeme yapılması halinde, ücret dışındaki bu ödemeler de, ödemenin yapıldığı ayda sigortalının prim ödeme gün sayısının bulunmaması nedeniyle (prim gün sayısı:0 kabul edilecektir.) ödemenin yapıldığı tarihi takip eden 2 ayı geçmemek üzere ilgili ayların prime esas kazancına dâhil edilecektir. Ancak, ödemenin yapıldığı tarihi takip eden 2 ayda da ücret ödemesine hak kazanılmadığı durumlarda, ücret dışındaki bu ödemeler prime esas kazanca dâhil edilememesi gerekir. Çünlü, 5510 sayılı Kanun gereğince, ücret dışındaki kazançların takip eden 2 ay kazancına dâhil edilebilmesi için, anılan ayda bir ücret ödemesinin bulunması ve buna ilave edilen ücret dışı kazancın tavanı aşırması gerekir.

 

 

İlk defa 5510 sayılı Kanunla getirilen ücret dışındaki ödemelerin ücretlere ilave edilmesi sonucu prime esas kazancın üst sınırı aşırması nedeniyle iki ay daha prim alınması uygulaması, 4a kapsamında sigortalı çalıştıran gerek özel sektör gerekse de kamu sektörü işverenlerini kapsamaktadır. Bu uygulama, özellikle özel sektör işverenleri açısından sigortalılara ödemek istedikleri ücret dışı kazançların önünün kesilmesine yol açabileceğinden uygulanma olanağının olabileceğini söylemek güç görünmektedir. Yapılması gereken, tüm sigortalılar yönünden norm ve standart birliğinin sağlanması amacıyla, sigorta primine esas kazanç uygulamasında ya tamamen tavan uygulaması ya da tavan uygulamasından vazgeçilmesidir. Eğer tavan uygulaması uygulanacaksa, 4a, 4b ve 4c kapsamındaki tüm sigortalılar için tavana kadar prim kesmek veya olmazsa tavan sınırını biraz da artırmaktır.

 

 

---