Bilindiği üzere; Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde sosyal güvenlik destek primi (SGDP) kesintisi, sosyal güvenlik kuruluşlarından SSK ve Bağ-Kur’da uygulanmakta olup, Emekli Sandığı’nda ise böyle bir uygulama bulunmamaktadır. SGDP uygulaması, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Yasası’nda 29.04.1986 tarih ve 3279 sayılı Yasayla yapılan düzenleme ile başlatılmıştır. Bu çalışmamızda, yeni dönemde SGDP oranında artış olup olmadığı ve 01.10.2008 tarihine kadar olan dönemde geçerli olan sosyal güvenlik yasalarına göre SGDP uygulaması ile 01.10.2008’de yürürlüğe girecek olan yeni sosyal güvenlik sistemimizde SGDP uygulaması karşılaştırmalı olarak işlenmeye çalışılacaktır.

 

 

506 sayılı Yasaya göre SGDP uygulaması iki şekilde yapılmaktadır. Bunlar;

      Bunlardan kendi yasalarına göre görev malullüğü aylığı bağlanmış olanlar Kurumdan yazılı talepte bulunurlarsa, bunlar hakkında talep tarihini takip eden aybaşından itibaren, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları da uygulanır.

      Bu süreler sigortalılık süresinden sayılmaz, hizmetlerin birleştirilmesi hakkında Yasa hükümleri uygulanmaz, toptan ödeme yapılmaz, sadece iş kazası   veya meslek    hastalığı sigorta hükümleri uygulanır.

 

1. SSK’dan yaşlılık aylığı alanlar (506 sayılı Yasadan malullük aylığı almakta olanlar için geçerli değildir. ) hakkında üç yol  bulunmaktadır:

 

     • Hizmet akdine istinaden çalışmaya başlamaları durumunda yaşlılık aylıkları çalışmaya başladıkları tarihte kesilmektedir. 
     • Yazılı talepte bulunmaları halinde yaşlılık aylıklarının ödenmesine devam olunur, ancak bunlardan prime esas kazançları üzerinden % 30 oranında SGDP kesilir. 
     • Serbest avukat veya noter olarak çalışmalarını sürdürmeleri durumunda sosyal yardım zammı dahil, almakta oldukları aylıklarından % 15 oranında SGDP kesilir.

 

Görüleceği üzere; SSK dışındaki diğer sosyal güvenlik kuruluşlarından malullük/yaşlılık aylığı almakta olanların 506 sayılı Yasaya tabi bir işte çalışmaları durumunda aylıkları kesilmemekte iken, SSK’dan yaşlılık aylığı almakta olanlarınki ise kesilmekte, kesilmemesi talep şartı ve SGDP ödemeleri şartlarına bağlanmıştır. Anılan durumun; Anayasanın 10 uncu maddesindeki kanun önünde eşitlik ilkesine aykırı olduğu göze çarpmaktadır. Durum ortada iken belirtilen durumun değiştirilmesi yönünde herhangi bir düzenleme getirilmemiştir. Yargıtay kararları incelendiğinde; SSK’dan emekli olduktan sonra yeniden sigortalı bir işte çalışmaya başlayan iştirakçilerin, yaşlılık aylıklarının kesilmesi ve ödenen aylıkların geri istenmesinin yasaya aykırı olduğu, böyle bir durumda yapılacak işlemin, iştirakçilerin Anayasal güvenlik hakkının hatırlatılması ve bilgilendirilmesi görevinin ifa edilerek 506/63-B maddesi yönünden tercihinin belirlenmesi için iştirakçilerin uyarılması gerektiği, kişinin açıkça iradesini ortaya koymadan aylığının kesilemeyeceği, esasen yasal koşulların gerçekleşmesi sonucu yaşlılık sigortası kolundan aylığa hak kazanan kişinin aylığını keserek ortada bırakmanın hem Sosyal Güvenlik İlkesine hem de onun alt yapısını oluşturan Sosyal Sigorta Sistemine aykırı olacağı ve kişiye sağlanan yasal imkanları işlemez hale getireceği, 63/B madde hükmünün getiriliş amacının yukarıda belirtilen hususlar olduğu yönünde kararlar verildiği görülmektedir. Buna rağmen, Kurum uygulamasını değiştirmemiştir. Ta ki; Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 30.05.2001 tarih ve E.2001/10-441, K.2001/1073 sayılı kararlarına dek. Anılan kararda; yaşlılık aylığı almakta iken yeniden çalışmaya başlayan sigortalıya 506 sayılı Yasanın 63 üncü maddesi ile alternatifli sistem getirildiği, buna göre yaşlılık aylığı almakta olan kişinin bu sistemlerden birini tercih ederek çalışmasını sürdürebileceği, sözü edilen 63 üncü maddenin (A) bendinde gösterilen birinci sistemde yeniden çalışmaya başlayan sigortalının yaşlılık aylığını kestirerek çalışmasını sürdüreceği, 63 üncü maddenin (B) bendinde belirlenen ikinci sistemde ise yaşlılık aylığı almakta olan kişinin yeniden çalışmaya başlaması durumunda SGDP adı altında prim ödeyerek yaşlılık aylığı kesilmeden çalışmaya devam edebileceği, yasanın her iki halde de sigortalıya tercih hakkı tanıdığı, hangi sistemi tercih edeceğini aylık sahibinin kendisinin belirlemesi gerektiği, kişi açıkça iradesini ortaya koymadan aylığının kesilemeyeceği, (tüm sigorta kollarına tabi olarak)ödenen primlerden SGDP karşılığı bloke edilerek, fazlasının iade edilmesi gerektiği belirtilmiştir.

 

1479 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Yasası’nın Ek 20 nci maddesi hükmü ile Bağ-Kur’da 25.08.1999 tarihli 4447 sayılı Yasayla SGDP uygulamasına başlanmıştır. 1479 sayılı Yasaya göre SGDP iki şekilde uygulanmaktadır.

Ödenen primler toptan ödeme olarak iade edilmez ve hizmetlerin birleştirilmesi hakkında Yasa hükümleri uygulanmaz.

 

Yeni sistemde SGDP uygulaması anlatılmadan önce 1479 sayılı Yasaya göre sigortalı sayılanların, 5510 sayılı Yasadaki[2] durumları belirtilmeye çalışılacaktır. Genel anlamda eski Bağ-Kur sigortalısı olanlar, yeni sosyal güvenlik sistemimizde 5510 sayılı Yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde (Bu kapsamdaki sigortalılara kısaca 4b’liler denilecektir.) düzenlenmiştir.

 

 

 

 

5510 sayılı Yasanın yürürlüğe girdiği tarih olan 01.10.2008’den sonra ilk defa sigortalı[3] olan kişilerden yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra;

           

a) (Tarımsal faaliyette bulunan 4b’li sigortalılar hariç) 5510 sayılı Yasaya göre veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başlayanların yaşlılık aylıkları, çalışmaya başladıkları tarihi takip eden ödeme dönemi başında kesilir (kısa-uzun-genel sağlık sigortası primi alınır.)

           

b) (Tarımsal faaliyette bulunan 4b’li sigortalılar hariç) Aylıklarının kesilmemesi için yazılı istekte bulunanların yaşlılık aylıklarının ödenmesine devam edilir. Bunlardan, almakta oldukları aylıklarının % 15’i oranında sosyal güvenlik destek primi kesilir. Bunlardan ayrıca; kısa vadeli sigorta kolları primi alınmaz. Bu madde kapsamındaki sigortalıların sosyal güvenlik destek primleri, aylıklarından kesilmek suretiyle tahsil edilir.

           

Görüleceği üzere; buradan çıkan sonuç şudur: ilk defa 5510 sayılı Yasadan sonra sigortalı olanların emekli olduktan sonra 4/a (SSK) ve 4/c (Emekli Sandığı) kapsamında bir işte çalışmaya başlamaları halinde aylıkları kesilecek; 4/b (Bağ-Kur) kapsamında çalışmaları ve aylıklarının kesilmemesini talep etmeleri halinde ise aylıkları kesilmeksizin almakta oldukları emekli aylıklarından % 15 oranında destek primi kesilecektir.

 

 

01.10.2008 tarihinden önce iştirakçi veya sigortalı olanlar, vazife malûllüğü, malûllük ve yaşlılık veya emekli aylığı bağlananlar ve 01.10.2008 tarihinde sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışmaya devam edenler hakkında sosyal güvenlik destek primine tabi olma bakımından 5510 sayılı Yasayla yürürlükten kaldırılan ilgili yasa hükümlerinin uygulanmasına devam edilecektir.

 

Kısaca, 01.10.2008 tarihinden önce halen sosyal güvenlik destek primi ödemek suretiyle çalışmakta olan emekliler Yasanın yürürlüğe girmesinden sonra da SGDP uygulamasına devam edecektir. Ancak, SSK’ya tabi çalışan emeklilerin prim oranları artık % 31 - % 36,5 olarak uygulanacaktır.  İşyerinin tehlike sınıf ve derecesine göre işyerinde uygulanacak kısa vadeli sigorta kolları prim oranına göre değişecektir. Bu sigorta kolunun prim oranı %1-6,5 arasında değişmektedir. Bunlar hakkında sadece iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanır.

 

4b’li sigortalılar için (ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından alınacak belgelerle doğrulamak kaydıyla faaliyette bulunulmadığına ilişkin süreler hariç olmak üzere çalışılan süreleri için); ilk defa 5510 sayılı Yasaya göre sigortalı olup, yaşlılık aylığı bağlananlara ilişkin 4b’lere uygulanacak yukarıdaki hükümler uygulanır. Ancak; SGDP oranı 2008 yılında % 12 olarak, takip eden her yılın Ocak ayında bir puan artırılarak uygulanır. Ancak bu oran % 15’i geçemez. Yani 2009’da %13, 2010’da %14, 2011’de %15 olarak uygulanacaktır.

 

Herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan emeklilik veya yaşlılık aylığı alanlar bu aylıkları kesilmeksizin; genel bütçeye dâhil daireler, katma bütçeli idareler, döner sermayeler, fonlar, belediyeler, il özel idareleri, belediyeler ve il özel idareleri tarafından kurulan birlik ve işletmeler, sosyal güvenlik kurumları, bütçeden yardım alan kuruluşlar ile özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşları, kamu iktisadi teşebbüsleri ve bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve işletmelerinde ve sermayesinin %50'sinden fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklarda herhangi bir kadro, pozisyon veya görevde çalıştırılamaz ve görev yapamazlar.

 

 

SSK dışındaki sosyal güvenlik kurumlarından malullük/emeklilik aylığı almakta iken, iş sözleşmesine istinaden çalışanların aylıkları kesilmemekte, SPEK tutarı üzerinden %30 oranında SGDP kesilmektedir. Bunlardan görev malullüğü aylığı bağlananlar talepleri halinde tüm sigorta kollarına da tabi olabilirler. Yine, bunların da aylıkları kesilmez.

 

SSK’dan yaşlılık aylığı alanların iş sözleşmesine istinaden çalışmaları halinde ise, iradelerini açıkça ortaya koymadan aylıkları kesilmemektedir. İradelerini aylıklarının kesilmesi yönünde kullananlar tüm sigorta kollarına tabi tutulmakta, aylıklarının kesilmemesi yönünde kullananlar ise SPEK tutarı üzerinden %30 oranında SGDP kesilmektedir.

 

SSK’dan yaşlılık aylığı alanların serbest avukat veya noter olarak çalışmalarını sürdürmeleri durumunda sosyal yardım zammı dahil, almakta oldukları aylıklarından % 15 oranında SGDP kesilir.

 

Bağ-Kur’dan yaşlılık aylığı alanlar, Yasanın 24-I madde hükmünde belirtilen çalışmalara devam etmeleri veya çalışmaya başlamaları durumunda, sosyal yardım zammı dahil tahakkuk eden aylıklarından, %10 oranında sosyal güvenlik destek primi kesilir.

 

Bağ-Kur dışındaki sosyal güvenlik kurumlarından yaşlılık ve malullük aylığı alanlar, Yasanın 24-I madde hükmünde belirtilen kapsamda çalışmaya başlamaları durumunda, 12 nci gelir basamağının %10'u oranında sosyal güvenlik destek primi öderler.

 

İlk defa bu Yasadan sonra sigortalı olanların emekli olduktan sonra 4/a (SSK) ve 4/c (Emekli Sandığı) kapsamında bir işte çalışmaya başlamaları halinde aylıkları kesilecek; 4/b (Bağ-Kur) kapsamında çalışmaları ve aylıklarının kesilmemesini talep etmeleri halinde ise aylıkları kesilmeksizin almakta oldukları emekli aylıklarından % 15 oranında destek primi kesilecektir.

Halen sosyal güvenlik destek primi ödemek suretiyle çalışmakta olan emekliler Yasanın yürürlüğe girmesinden sonra da SGDP uygulamasına devam edecektir. Ancak, SSK’ya tabi çalışan emeklilerin prim oranları artık % 31 - % 36,5 olarak uygulanacaktır. 

 

Tarımsal faaliyetler hariç olmak üzere, Bağ-Kur’a tabi çalışan emeklilerin aylıklarından % 12 oranında SGDP primi kesilecek, bu oran % 15’i geçmemek üzere her yıl bir puan artırılacaktır.

 

01.10.2008 tarihinden önce iştirakçi veya sigortalı olanlar, vazife malûllüğü, malûllük ve yaşlılık veya emekli aylığı bağlananlar ve 01.10.2008 tarihinde sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışmaya devam edenler hakkında sosyal güvenlik destek primine tabi olma bakımından 5510 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerinin uygulanmasına devam edilir. Ancak; 4a kapsamında çalışanlar için sosyal güvenlik destek primi oranı; prime esas kazançlar üzerinden, kısa vadeli sigorta kolları prim oranına (%1-%6,5) % 30 oranının eklenmesi suretiyle bulunan toplamdır. % 30 oranının ¼’ü sigortalı, ¾’ü işveren hissesidir.

 

Görüleceği üzere; 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe girecek olan yeni sosyal güvenlik yasasında, 4a-4c’li emeklilerin çalışmaları engellenmiş olup, aylıklarının kesilmeden çalışmaları mümkün görülmemiştir. SGDP oranı bakımından, 506 sayılı Yasaya göre %30 olan oranın %31-36,5 arasında değişen bir orana, 1479 sayılı Yasaya göre %10 olan oranın %15 arasında değişen bir orana yükseltildiği açıktır.

 

[1] 506 sayılı Yasanın 58 inci maddesinin birinci fıkrası hükmüne göre; malullük aylığı almakta iken sigortalı olarak çalışmaya başlayanların malullük aylıkları, çalışmaya başladıkları tarihten başlayarak kesilir.

 

[2] Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası, 31.05.2006 tarihinde kabul edilerek, 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak, genel olarak 01.10.2008 tarihi itibariyle yürürlüğe girecektir.

 

[3] 4a (hizmet akdine istinaden çalışanlar), 4b (kendi adına çalışanlar) ve 4c’liler (kamu görevlileri) sigortalı kavramı içindedirler.