İlkay SUVAKÇI

SMMM

 

Franchising yarattığı avantajlar ile hızla yayılan bir sistem olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca sistem, tarafların risklerini azaltarak şirket kuruluşlarının önünü açmaktadır. Makalemizde ülkemizde de hızla yayılan franchising sistemine ilişkin yapılan ödemeler açıklanmaya çalışılacaktır.

 

Franchising, sözleşmeye dayalı, direkt bütünleşmiş bir pazarlama sistemidir. Franchising sisteminde pazarlanan, ürün veya hizmetin yanı sıra, sistemin kendisidir.

 

Know – How (Teknik Bilgi) ise sınaî mülkiyet ile ilgili tekniğin kullanılmasına yarayan bilgi ya da üretim yöntemleridir. Daha geniş bir anlatımla; Know - How, kazanç amacına yönelik olarak yenilik taşıyan ve patent edilebilirliğine bakılmaksızın belirli bir meslek ya da sanayi ile ilgili tekniği uygulamaya yarayan bütün bilgi ve üretim araçlarıdır. Know – How her türlü bilgi ve tecrübeyi içermektedir. Know – How sözleşmesi kural olarak gizlidir ve devredilebilir niteliktedir.

 

Franchising sözleşmeleri ile “know-how (teknik bilgi) ve markanın imtiyaz hakkı sahibi”, belirli süre, koşul ve sınırları kapsayan bir anlaşmayla, işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin sürekli disiplin ve destek sağlayarak bir bedel karşılığında, bağımsız yatırımcılara sistemini ve markasını kullandırır.

 

Franchising Sözleşmeleri ile franchise alan işletmeler, franchise veren işletmelerin bilgi, destek ve uzmanlığından yani teknik bilgisinden (Know – How) yararlanmaktadırlar. Yapılan bu sözleşmeler çerçevesinde sisteme giriş, royalty veya reklam katkı payı gibi çeşitli adlar altında franchise veren işletmelere ödemeler yapılmaktadır.

 

Franchising sözleşmesinde iki taraf bulunmaktadır; franchisor (franchising veren) ve franchise (franchising alan). Franchisor (Franchising veren), bir franchising anlaşması çerçevesinde iş sistemini, ticari ismini ve markasını kullandıran ana firmadır. Franchise (Franchising alan) ise ana firmanın isim ve sistemi altında iş yapabilme hakkını yapılan franchising sözleşmesinde gösterilen şartlar ile ödeyerek kullanan gerçek veya tüzel kişidir.

  

 

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 70 inci maddesi gayrimenkul sermaye iradını tarif etmektedir. Bu maddenin 1 inci fıkrasında yazılı mal ve hakların sahipleri, mutasarrıfları, zilyedleri, irtifak ve intifa hakkı sahipleri veya kiracıları tarafından kiraya verilmesinden elde edilen iratların gayrimenkul sermaye iradı olduğu hükme bağlanmıştır.

 

Yine aynı maddenin 5 inci bendinde “Arama, işletme ve imtiyaz hakları ve ruhsatları, ihtira beratı (İhtira beratının mucitleri veya kanunî mirasçıları tarafından kiralanmasından doğan kazançlar, serbest meslek kazancıdır.), alameti farika, marka, ticaret unvanı, her türlü teknik resim, desen, model, plan ile sinema ve televizyon filmleri, ses ve görüntü bantları, sanayi ve ticaret ve bilim alanlarında elde edilmiş bir tecrübeye ait bilgilerle gizli bir formül veya bir imalat usulü üzerindeki kullanma hakkı veya kullanma imtiyazı gibi haklar (Bu hakların kullanılması için gerekli malzeme ve teçhizat bedelleri de gayrimenkul sermaye iradı sayılır.)”  diyerek gayrimenkul sermaye iradı sayılan haklar belirtilmiştir. Kanunun 5 inci bendinde yazılı hakların 1 inci fıkrada yazılı kişiler tarafından kiralanması sonucu elde edilen iradın gayrimenkul sermaye iradı olduğu kabul edilmiştir.    

 

 

Dar mükellef kurumların Gelir Vergisi Kanunu’nun 70 inci maddesinde sayılan gayri maddi haklar kapsamına giren hakların franchising sözleşmesi karşılığı belirli bir süre kullanılmak üzere Türkiye’deki kişi ve kuruluşlara devretmesi (kiralaması) işlemi Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 1/3-f maddesine göre KDV’ye tabi bulunmaktadır.

 

Yurt dışında yerleşik kurumların Türkiye’de KDV mükellefiyeti bulunmadığından sisteme giriş, royalty veya reklam katkı payı ödemeleri üzerinden hesaplanan KDV’nin, kanunun 9/1 inci maddesine göre Türkiye’deki kişi ve kuruluşlar tarafından sorumlu sıfatıyla 2 no.lu KDV beyannamesi ile beyan edilecektir.

 

25 seri no.lu Katma Değer Vergisi Kanunu Genel Tebliği’nin (A) bölümünde yer alan hüküm ile, Gelir Vergisi Kanunu’nun 70 inci maddesinde sayılan mal ve hakların kiraya verilmesi işleminde vergiyi doğuran olay, kira bedelinin tahsil edildiği tarihte meydana gelmektedir.

 

 

Dar mükellef kurumlarla yapılan franchising sözleşmeleri nedeniyle dar mükelleflere ödenen sisteme giriş bedeli 260 Haklar Hesabı’nda muhasebeleştirilir. Sözleşmenin süresinin belli olduğu durumlarda sözleşme süresi içerisinde itfa edilir. Sözleşme süresinin belli olmadığı durumlarda ise 15 yılda itfa edilir.

        

 

Türkiye’de yerleşik ve tam mükellef X A.Ş. dar mükellef Z şirketi ile 31.03.2007 tarihinde franchising sözleşmesi yapmıştır (sözleşme süresi 15 yıldır). Sisteme giriş bedeli olarak X A.Ş. 100.000,- YTL ödemiştir. Yılsonunda 80.000,00 YTL Royalty ödemesi yapılacaktır. Z şirketinin bulunduğu ülke ile Türkiye arasında çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması bulunmakta olup gayri maddi hak bedelleri üzerinden yapılacak tevkifat oranı %10’dur.

 

---------------------------------31.03.2007 ---------------------------- 

260 Haklar                                          100.000,00

191 İndirilecek KDV                            18.000,00

 

               102      Bankalar                                        90.000,00

               360.01 Ödenecek Vergi ve Fonlar         10.000,00

                           Kurumlar Ver. Stopajı

               360.02 Ödenecek Vergi ve Fonlar         18.000,00

                           Sorumlu Sıfatıyla Öd.KDV

 

---------------------------------31.12.2007 ---------------------------- 

760 Satış ve Pazarlama Giderleri     80.000,00

191 İndirilecek KDV                            14.400,00

 

               102      Bankalar                                        72.000,00

               360.01 Ödenecek Vergi ve Fonlar           8.000,00

                           Kurumlar Ver. Stopajı

               360.02 Ödenecek Vergi ve Fonlar         14.400,00

                           Sorumlu Sıfatıyla Öd.KDV

---------------------------------31.12.2007 ---------------------------- 

760 Satış ve Pazarlama Giderleri       6.666,66

 

               268 Birikmiş Amortismanlar                      6.666,66

 

100.000,00 x 0,0666 = 6.666,66

(Amortisman oranı 1/15=0,0666)

----------------------------------------/-------------------------------------

 

 

Franchising sözleşmeleri ile işletmeler sektöründe başarılı olan markanın teknik bilgisinden (Know – How) ve imtiyaz hakkından yararlanmaktadırlar. Bu bilgiden ve haklardan yararlanma karşılığında da sisteme giriş, royalty veya reklam katkı payı gibi çeşitli adlar altında ödemeler yapılmaktadır. Franchising sözleşmeleri dolayısıyla ödenen imtiyaz hakları 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 70 inci maddesi uyarınca gayrimenkul sermaye iradı olarak kabul edilmektedir. Yine 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 30 uncu maddesinde belirtildiği üzere yurt dışında yerleşik kurumlara yapılan imtiyaz hakları (franchising) ödemeleri gayrimenkul sermaye iradı olarak kabul edilmektedir. Dar mükellef kurumlara sisteme giriş bedeli, royalty ve reklâm harcamalarına katkı payı adı altında yapılan ödemeler üzerinden Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 30 uncu maddesine göre % 15 oranında kurumlar vergisi stopajı uygulanmaktadır.

 

Ayrıca yurt dışında yerleşik kurumlara yapılan imtiyaz hakkı ödemeleri KDV Kanunu’nun 9/1 inci maddesine göre tevkifata tabi tutulacak ve Türkiye’deki kişi ve kuruluşlar tarafından sorumlu sıfatıyla 2 no.lu KDV beyannamesi ile beyan edilecektir.