Emrah AKIN (*)
Yaklaşım, Ekim 2006, Sayı:166, Sf.101-104
MEVZUATIMIZDA BİNEK OTOMOBİL KAVRAMI
1. GİRİŞ
Otomotiv sektörü mal çeşitliliğinin son derece hızlı bir biçimde arttığı bir sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. Anılan sektördeki bu çeşitlilik, taşıt türlerinin sürekli olarak yeniden tanımlanması ve sınıflandırılması ihtiyacını da beraberinde getirmiştir. Teknolojik gelişmelerin ve insan ihtiyaçlarının sona ermeyeceği varsayımı altında, otomotiv sektöründeki mal çeşitlenmesinin önümüzdeki dönemlerde de süreceği muhakkaktır. Bu nedenle taşıt tanımlamaları ve sınıflandırmaları -özellikle vergi kanunlarının uygulanması bakımından- her zaman yenilenmeye ihtiyaç duyacaklardır.
Makalemizde, gerek vergi gerekse de diğer mevzuatımızda yer alan, binek otomobil kavramına ilişkin açıklamalara yer verilecektir.
2. BİNEK OTOMOBİL KAVRAMININ HUKUKİ ÇERÇEVESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Mevzuatımızda taşıtların sınıflandırılması ve tanımlarının yapılmasına ilişkin temel düzenlemelerin büyük bölümü Karayolları Trafik Kanunu[1] ile Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununda yer almaktadır.
Karayolları Trafik Kanununun 3’üncü maddesinde Kanunda kullanılan terimlere ilişkin açıklamalar yapılmıştır. Anılan maddede yer alan tanımlardan konumuzu ilgilendirenler aşağıya alınmıştır.
Otomobil : Yapısı itibariyle, sürücüsünden başka en çok yedi oturma yeri olan ve insan taşımak için imal edilmiş bulunan motorlu taşıttır.
Minibüs : Yapısı itibariyle sürücüsünden başka sekiz ila ondört oturma yeri olan ve insan taşımak için imal edilmiş bulunan motorlu taşıttır.
Kamyonet : İzin verilebilen azami yüklü ağırlığı 3 500 kg’ı geçmeyen ve yük taşımak için imal edilmiş motorlu taşıttır.
Kamyon : İzin verilebilen azami yüklü ağırlığı 3 500 kg.’dan fazla olan ve yük taşımak için imal edilmiş motorlu taşıttır.
Otobüs : Yapısı itibariyle sürücüsünden başka en az onbeş oturma yeri olan ve insan taşımak için imal edilmiş bulunan motorlu taşıttır.
Çekici : Römork ve yarı römorkları çekmek için imal edilmiş olan ve yük taşımayan motorlu taşıttır.
Arazi taşıtı : Karayollarında yolcu veya yük taşıyabilecek şekilde imal edilmiş olmakla beraber bütün tekerlekleri motordan güç alan veya alabilen motorlu taşıtlardır.
Kanunda yer alan ve yukarıya almış olduğumuz tanımdan yola çıkarak, Karayolları Trafik Kanununa göre otomobil türündeki taşıtların unsurlarını aşağıdaki şekilde ortaya koymak mümkündür.
i. Otomobilde, sürücü dahil olmak üzere, en çok ‘sekiz’ oturma yeri bulunabilir.
ii. Otomobil, münhasıran insan taşımak maksadı ile imal edilmiş motorlu taşıttır. Yük taşımak maksadı ile imal ve tescil edilmiş bir taşıt otomobil sayılamaz.
Konuya ilişkin daha ayrıntılı açıklamalar Karayolları Trafik Yönetmeliğinin[2] “Tanımlar” başlıklı 3’üncü maddesinde yer almaktadır.
Anılan maddeye göre, yolcu arabaları[3] aşağıda belirtildiği şekilde sınıflandırılmaktadır.
Sedan: Gövdesi yan pencere arasından bir direkle bölünmüş veya bölünmemiş olarak kapatılmış, sabit ve sert tavanlı, bununla birlikte tavanının bir kısmında açılabilme özelliği olabilen, sürücüden başka en az 3 oturma yeri ve en az iki sırası bulunan, arka kapağı açılabilen, 2 veya 4 kapılı, 4 veya daha fazla pencereli otomobillerdir.
Heçbek: Arkasında üstten menşeli kapı bulunan sedan araçlarıdır.
Steyşın Vagon: Gövdesi kapalı, arka şekli daha geniş bir iç hacim sağlayacak şekilde dizayn edilmiş, üst tavanı sabit ve sert tavanlı, bununla birlikte tavanının bir kısmının açılma özelliği olabilen, sürücüden başka en az 3 oturma yeri ve en az iki sırası bulunan (sıra ve sıralar öne yatmak veya çeşitli şekillerde hareket ettirilmek suretiyle daha geniş bir iç hacim sağlar), arka kapağı açılabilen, 2 veya 4 kapılı ve en az 4 yan pencereli otomobillerdir.
Kupe: Gövdesi kapalı, genellikle daraltılmış arka hacimli, üst tavanı sabit, sert tavanlı, bununla birlikte bazı modellerde açılabilir tavanı olan, sürücü oturma yerinden başka en az bir oturma yeri ve en az bir sırası bulunan, iki taraflı kapılara sahip, ayrıca, arka kapağı da açılabilen, 2 veya daha fazla kenar pencereli otomobillerdir.
Üstü Açılır Kapanır/Dönüştürülebilir: Açılabilir bir gövdeye sahip, üst tavanı yumuşak veya sert olmak üzere en az 2 pozisyonlu, ilk pozisyonda gövdesi kapanan, ikinci pozisyonda ise geriye çekilmek suretiyle gövdesi açılan, sürücü oturma yerinden başka en az bir oturma yeri ve en az bir sırası bulunan, 2 veya 4 yan kapılı, 2 veya daha fazla yan pencereli otomobillerdir.
Görüldüğü gibi, Karayolları Trafik Yönetmeliğinde binek otomobiller sahip oldukları niteliklere göre sınıflandırılmış ve her tür binek otomobilin ayırıcı özellikleri ortaya konmuştur.
Araçların İmal, Tadil ve Montajı Hakkında Yönetmeliğin[4] “Genel Tanımlar” başlıklı 1 numaralı Ekinde ise; araçlar yolcu veya yük taşıma niteliğine göre “M ve N” sınıfı olarak tanımlanmıştır.
Bu sınıflandırmaya göre;
M Kategorisi Araçlar: En az dört tekerlekli, motorlu yolcu taşıma amaçlı araçlardır.
1. M1 kategorisi araçlar: Sürücü dışında en fazla sekiz kişilik oturma yeri olan, yolcu taşımaya yönelik motorlu araçlardır.
2. M2 kategorisi araçlar: Sürücü dışında sekizden fazla oturma yeri olan, yolcu taşımaya yönelik ve azami kütlesi 5 tonu aşmayan, motorlu araçlardır.
3. M3 kategorisi araçlar: Sürücü dışında sekizden fazla oturma yeri olan, yolcu taşımaya yönelik ve azami kütlesi 5 tonu aşan, motorlu araçlardır.
N Kategorisi Araçlar: En az dört tekerlekli , motorlu yük taşıma araçlardır.
1. N1 kategorisi araçlar: Azami kütlesi 3,5 tonu aşmayan, motorlu yük taşıma araçlarıdır.
2. N2 kategorisi araçlar: Azami kütlesi 3,5 tonu aşan, 12 tonu aşmayan, motorlu yük taşıma araçlarıdır.
3. N3 kategorisi araçlar: Azami kütlesi 12 tonu aşan, motorlu yük taşıma araçlarıdır.
Anılan Yönetmelik Ekindeki bu düzenlemelere göre, otomobiller M1 kategorisindeki araçlar kapsamına girmektedirler. Zaten “Genel Tanımlar” başlıklı Ek’in devamında otomobil “sürücü dahil en fazla 8 kişi ve bunların yüklerini taşıyan motorlu taşıt” olarak tanımlanmıştır.
Yönetmeliğe göre, M kategorisi araçların N kategorisi araçlara dönüşümü ve kapalı kasa kamyon veya kamyonet (panel van) olarak imal edilen araçların -yapısı itibariyle uygun olması halinde- yolcu aracına dönüşümü mümkündür. Diğer bir deyişle, yük taşımak maksadıyla imal edilen bir panel van, yapılacak tadilatla binek otomobile dönüştürülebilecektir.
Vergi mevzuatımız içerisinde konuya ilişkin temel hükümler[5] Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununda yer almaktadır. Anılan Kanununun 2’nci maddesinde[6] “Motorlu Taşıt” karada, havada, deniz, göl ve nehirlerde insan, hayvan ve eşya taşımaya yarayan ve makine kuvvetiyle hareket eden taşıtlar olarak tanımlanmış ve Karayolları Trafik Kanunundaki tanımlara paralel tanımlar yapılmıştır. Bu tanımlara aşağıda yer verilmiştir.
Otomobil: Yapısı itibarıyla, sürücüsü dahil en çok sekiz oturma yeri olan ve insan taşımak için imal edilmiş bulunan motorlu araçtır.
Minibüs: Yapısı itibarıyla sürücüsü dahil dokuz ile onbeş oturma yeri olan ve insan taşımak için imal edilmiş bulunan motorlu araçtır.
Otobüs: Yapısı itibarıyla sürücüsü dahil en az onaltı oturma yeri olan ve insan taşımak için imal edilmiş bulunan motorlu araçtır.
Kaptıkaçtı: Şoföründen başka, oturmaları şartıyla en çok yedi yolcu alabilen, insan taşımak için imal edilmiş olan ve bu maksatla kullanılan, yerle temas halinde dört tekerleği bulunan, şekil ve yapılışı itibarıyla otomobilden farklı olan motorlu taşıtlardır (Carry-all, Travel-all, Jeep-station ve benzerleri bu sınıfa dahildir.).
Arazi taşıtı: Karayollarında yolcu veya yük taşıyabilecek şekilde imal edilmiş olmakla beraber bütün tekerlekleri motordan güç alan veya alabilen motorlu araçtır.
Panel van: Azami toplam ağırlığı 3500 kilogramı geçmeyen, kapalı kasalı (yandan camlı olanlar dahil), sürücü kısmından başka tek veya daha fazla sıralı oturma yeri bulunan, insan ve yük taşımak için imal edilmiş olan taşıtlardır.
Kamyonet: İzin verilebilen azami yüklü ağırlığı 3,5 tonu geçmeyen ve yük taşımak için imal edilmiş motorlu araçtır.
Kamyon: İzin verilebilen azami yüklü ağırlığı 3,5 tondan fazla olan ve yük taşımak için imal edilmiş motorlu araçtır.
Çekici: Römork ve yarı römorkları çekmek için imal edilmiş olan ve yük taşımayan motorlu araçtır.
Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununun 2’nci maddesinde yer alan otomobil tanımı ve diğer taşıt tanımları, Karayolları Trafik Kanununda yer alan tanımlara paraleldir; ancak Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununda yer alan “Panel Van” tanımı Karayolları Trafik Kanununda yer almamaktadır.
Bu noktada, Araçların İmal, Tadil ve Montajı Hakkında Yönetmelikte yer alan, kapalı kasa kamyon veya kamyonet (panel van) olarak imal edilen araçların -yapısı itibariyle uygun olması halinde- yolcu aracına dönüşümünün mümkün olduğuna dair düzenleme dikkatten kaçırılmamalıdır. Diğer bir deyişle, yük taşımak maksadıyla imal edilen bir panel-van, yapılacak tadilatla binek otomobile dönüştürülebilecektir. Bu tür bir durumda, tadil edilen panel-van tipi araca, vergi kanunlarında binek otomobiller için öngörülen hükümlerin uygulanacağı tabiidir.
3. SONUÇ
Vergi kanunlarının uygulanması bakımından, taşıt tanımlamaları ve sınıflandırmaları büyük öneme sahiptir. Teknolojik gelişme ve kişi ihtiyaçlarındaki çeşitlenmelerle birlikte taşıt türleri sürekli değişmekte ve yeni taşıt türleri ortaya çıkmaktadır. “Tek Hacimli Araç (mono-space ), Küçük Minibüs (mini-van), Çok Amaçlı Taşıt” vb. olarak nitelenen/isimlendirilen araç türlerinin binek otomobil mi, yoksa başka bir tür araç mı sayılacağı konusu hala çeşitli vergisel ihtilaflara neden olabilmektedir. Muhtemeldir ki; otomobil piyasasında yaşanan çeşitlenme ile bu ihtilaflar yaşanmaya devam edecektir.
Vergi idaresinin, yaşanan bu değişimi yakından takip ederek, vergi mevzuatı bakımından otomobil/taşıt/araç tanımlamalarını sürekli güncellemesi hem mükellef hukuku hem de vergi idaresi çalışmalarının sıhhati bakımından son derece önemlidir.
(*) Maliye Müfettişi
[1] 18/10/1983 tarih ve 18195 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
[2] 18/07/1997 tarih ve 23053(Mük.) sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
[3] Anılan Yönetmelikte bu kavram kullanılmaktadır.
[4] 21/10/2004 tarih ve 25620 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
[5] Gümrük Giriş Tarife Cetvelinin 87.03 ve 87.02 pozisyonları da bu konu ile ilgili önemli düzenlemeleri barındırmaktadırlar. Gümrük Giriş Tarife Cetvelinin 87.02 pozisyonunun alt açılımlarında 10 veya daha fazla kişi taşımaya mahsus taşıtlar otomobil kavramı dışında değerlendirilmiştir. 87.03 pozisyonunda ise, binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar (87.02 pozisyonuna girenler hariç) kapsama alınmıştır. Özü itibariyle Cetvelde yer alan düzenlemeler de Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu ve Karayolları Trafik Kanunu paralelindedir.
[6] 02/01/2004 (Mük.) Resmi Gazetede yayımlanan 5035 Sayılı Kanun ile değişik.