|
1- HURDA VE HASARLI EMTİANIN 3065 SAYILI YASANIN 30/C MADDESİ KAPSA-
MINDA DEĞERLENDİRİLMESİ MÜMKÜN OLMADIĞINDAN BU EMTİANIN YENİ BİR TES-
LİME KONU EDİLMESİ HALİNDE YÜKLENİLEN KATMA DEĞER VERGİSİNİN İNDİRİM-
LER ARASINDA DEĞERLENDİRİLMESİ GEREKTİĞİ;
2- MÜCBİR SEBEPLE HURDA VEYA HASARLI EMTİA DURUMUNA GELEN MALLARIN
TAKDİR KOMİSYONUNCA BELİRLENECEK EMSAL BEDEL ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLECEĞİ HK.
Meyva suyu imalatı ve ticaretiyle uğraşan yükümlü şirket tarafından
ihtirazi kayıtla verilen 1994 yılı Ağustos dönemine ilişkin katma de-
ğer vergisi beyannamesinde yer alan ve sel felaketi sonucunda tahrip
olan mallar nedeniyle yüklenilen katma değer vergisinin iadesi iste-
miyle açılan davayı; iadesi istenilen katma değer vergisinin iktisadi
ve teknik özelliğini yitiren emtiaya ait olduğu, 3065 sayılı Yasanın
30 uncu maddesinin (c) bendi uyarınca söz konusu mallara ilişkin katma
değer vergisinin indiriminin mümkün olmadığı gerekçesiyle reddeden İs-
tanbul 4.Vergi Mahkemesi kararına karşı yapılan temyiz başvurusunun
reddine ilişkin Danıştay Onbirinci Dairesinin 5.3.1997 gün ve 1997/670
sayılı kararının; yükümlü şirket tarafından, sözkonusu emtianın değe-
rinin düştüğü, ayrıca kırık şişe ve teneke kutuların bir kısmının sa-
tıldığı, bu nedenle indirimlerinin kabulü gerektiği ileri sürülerek
düzeltilmesi istenilmektedir.
Malların ve hizmetlerin her üretim ve dağıtım aşamasında tek
oranlı olarak alınan bir muamele vergisi niteliğinde olan katma değer
vergisinde esas olan, verginin her aşamada satış bedeli üzerinden he-
saplanmasının yanında her üretim ve dağıtım aşamasında yalnızca katma
değerin vergiye tabi tutulmasıdır. Buna göre vergi oranı, üretilen ma-
lın zincirleme her bir aşamasında meydana gelen katma değere uygula-
nır. Katma değer ise, hammadde veya ara malı olarak üretim faaliyetine
dahil edilen ya da nihai ürün olarak alındığı halde üretim süreci so-
nucunda yaratılan net değer şeklinde anlaşılmalıdır. Başka bir ifade
ile katma değer, üretim faktörlerinin üretim süreci sonunda yarattık-
ları değerler toplamıdır. Üretim sırasında yüklenilen katma değer ver-
gisi, üretim süreci sonunda elde edilen ürünün teslimi veya hizmetin
ifası nedeniyle tahsil edilen katma değer vergisinden indirilebilmek-
tedir.
Nitekim, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 29/1. madde-
sinde, mükelleflerin yaptıkları vergiye tabi işlemler üzerinden hesap-
lanan katma değer vergisinden, kendilerine yapılan teslim ve hizmetler
dolayısıyla hesaplanarak düzenlenen fatura ve benzeri vesikalarda gös-
terilen katma değer vergisinin indirilebileceği, 34/1.maddesinde de,
yurt içinden sağlanan veya ithal olunan mal ve hizmetlere ait katma
değer vergisinin alış faturası veya benzeri vesikalar ve gümrük makbu-
zu üzerinde ayrıca gösterilmek ve bu vesikalar kanuni defterlere kay-
dedilmek şartıyla indirilebileceği hükme bağlanmıştır.
Katma değer vergisinin yansıtmalı bir vergi olma özelliği gözö-
nüne alındığında, bu verginin asıl yüklenicisi nihai tüketici olmakla
birlikte katma değer vergisinde vergi indirimi mükellefiyete bağlı bir
görev ve hak olmasının yanında bu hakkın kullanılması yasa koyucu ta-
rafından sınırlandırılmış, aynı yasanın 30.maddesinde ise mükellefle-
rin vergiye tabi işlemleri üzerinden hesaplanan katma değer vergisin-
den indiremeyecekleri vergiler sayılmış, (c) bendinde zayi olan malla-
rın alış vesikalarında gösterilen katma değer vergisinin indirim konu-
su yapılamayacağı belirtilmiştir.
Katma değer vergisi sisteminin, üretimin her aşamasında yaratı-
lan katma değerin vergilendirilmesi temel prensibi gözönünde bulundu-
rulduğunda, ticari faaliyetin konusunu oluşturan emtianın zayi olması
halinde üretim ve dağıtım aşamalarından geçmeyen bir üretim faaliyeti
nedeniyle yaratılan bir katma değerden sözedilemeyeceğine göre, daha
önce yüklenilen katma değer vergisinin indirim konusu yapılamayacağı
sonucuna ulaşılmaktadır.
Buna göre, uyuşmazlığın çözümü açısından değeri düşen mallara
ait katma değer vergisinin anılan yasanın 30.maddesi kapsamında değer-
lendirilip, değerlendirilemeyeceği hususunun irdelenmesi gerekmekte-
dir.
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 278.maddesinde yangın, deprem
ve su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırıl-
mak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerin-
de önemli bir azalış vaki olan emtia ile maliyetlerin hesaplanması mu-
tad olmayan hurdalar ve döküntüler, üstüpü, deşe ve ıskartaların emsal
bedel ile değerleneceği hükmü yer almıştır.
Emtianın nihai tüketime ulaşmadan işletme bünyesinde kaybolma-
sı, başka bir ifade ile, emtianın fiziksel varlığının tamamen yok ol-
ması nedeniyle ekonomik değerinin bulunmaması halinde malın zayi oldu-
ğundan sözedilebilecek iken, emtianın kullanım sonucunda ekonomik öm-
rünü tamamlaması ya da çeşitli etkenlerle değerinin düşmesi halinde i-
se hurda veya hasarlı mal söz konusu olacaktır.
Emtianın zayi olması durumunda yeni bir teslime konu edilemeye-
ceğinden katma değer doğmaması nedeniyle bu mala ilişkin olarak yükle-
nilen verginin indirim konusu yapılamayacağı açıktır. Böylece katma
değer vergisinin nihai tüketici gibi değerlendirilebilecek satıcı veya
üretici tarafından yüklenilmesi gerekecektir.
Oysa değeri düşen emtia (hurda veya hasarlı mal) nedeniyle yük-
lenilen katma değer vergisinin; değer kaybına isabet eden kısmının in-
dirimler arasında yer almaması, hurda veya hasarlı emtiaya ait kısmın
ise yeni bir teslime konu edilmesi halinde indirimler arasında değer-
lendirilmesi gerekmektedir.
Olayda ise, meyve suyu imalatı ve ticaretiyle uğraşan yükümlü
şirketin sel felaketi nedeniyle tahrip olan emtia ile iktisadi ve tek-
nik nedenlerle imha edilen emtiaya ait katma değer vergisinin 3065 sa-
yılı Yasanın (30) (c) maddesi uyarınca indirimler arasında gösterilme-
yerek ilgili dönem katma değer vergisi beyannamesinin ihtirazi kayıtla
verilmesi nedeniyle ödenen katma değer vergisinin tamamının geri öden-
mesi istenilmektedir.
Cam şişe ve teneke kutular halinde satışa sunulan meyve suları-
nın gerek sel felaketi nedeniyle tahrip olması, gerekse iktisadi ve
teknik nedenlerle imha edilmesi halinde meyve suları yeniden teslime
konu edilemeyeceğinden, zayi olduğunun kabulü gerekecek, bunun doğal
sonucu olarak da meyve sularının üretimi nedeniyle yüklenilen katma
değer vergisi indirim konusu yapılamayacaktır.
Öte yandan, söz konusu emtianın ayrılmaz parçası niteliğinde
bulunan ve fiziksel şeklindeki değişiklik nedeniyle hasarlı mal duru-
muna dönüşen cam şişe ve teneke kutu nedeniyle yüklenilen katma değer
vergisinin, değer kaybına isabet eden kısmının indirimler dışında bı-
rakılması, yeniden ve hasarlı haliyle teslim konusu edilmesi durumun-
da, hurda veya hasarlı bedele isabet eden ve bu kısım için yüklenilen
katma değer vergisinin indirim konusu yapılması katma değer vergisi
uygulaması ve vergide adalet prensibi yönünden uygun olacaktır.
Zira yükümlü şirket tarafından sel felaketi nedeniyle hasara
uğrayan cam şişe ve teneke kutuların, hasarlı haliyle satıldığı ileri
sürülerek, bu teslimlere ilişkin faturalar ibraz edilmiştir.
Ancak, yeniden teslim konusu yapılan kırık şişe ve hasarlı te-
neke kutuların, 213 sayılı Yasanın 278.maddesinden hareketle ve orta-
lama fiyat ve maliyet bedeli esaslarına göre belli edilemeyen emsal
bedellerinin ilgililerin müracaatı üzerine takdir komisyonunca takdir
yolu ile belli edileceği yolundaki 267.maddesi uyarınca, takdir komis-
yonunca emsal bedeli belirlenmediği gibi, sel felaketi nedeniyle ya-
pılmış bir hasar tespiti de bulunmamaktadır. Ayrıca yeniden teslime
konu edilen hurda teneke kutu ile kırık şişenin üretim sırasında oluş-
tuğu ya da sel felaketi nedeniyle meydana geldiği yolunda herhangi bir
kanıt sunulamadığı görülmüştür.
Bu durumda, yalnızca yükümlü iddialarından hareketle söz konusu
teslimlere ait katma değer vergisi ile zayi emtia durumundaki meyve
suları nedeniyle yüklenilen katma değer vergisinin indirim konusu ya-
pılmasına veya indirim konusu yapılamadığı halde de yükümlü şirkete
geri ödenmesine olanak bulunmadığından, davanın reddi yolundaki vergi
mahkemesi kararını onayan Danıştay Onbirinci Dairesinin 5.3.1997 gün
ve 1997/670 sayılı kararında sonucu itibarıyla isabetsizlik görülme-
miştir.
Açıklanan nedenlerle, kararın düzeltilmesi isteminin reddine
karar verildi.
AYRIŞIK OY
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 13.maddesinde mücbir sebepler
sayılmış, 3.fıkrasında, kişinin iradesi dışında vukua gelen mecburi
gaybubet halinde de mücbir sebebin varlığının kabulü gerektiği belir-
tilmiştir.
Dosyanın incelenmesinden, meyve suyu imal ederek, cam şişe ve
teneke kutular içinde pazarlayan yükümlü şirketin, sel felaketi dola-
yısıyla iktisadi ve teknik özelliklerini yitiren emtianın imha edilme-
si sonucunda zayi olan emtiaya ilişkin olarak yüklendiği ancak indire-
mediği katma değer vergisini ihtirazi kayıtla verdiği beyanname üze-
rinden ödediği anlaşılmıştır.
Her ne kadar, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 30.mad-
desinin (c) bendinde zayi olan malların alış vesikalarında gösterilen
katma değer vergisinin indirim konusu yapılamayacağı hükme bağlanmış
ise de, yükümlü şirketin ticari faaliyet çerçevesinde ve ticari amaçla
ürettiği ürünün, iradesi dışında meydana gelen tabii afetler nedeniyle
kullanılamaz hale gelmesi ve ticari işleme konu edilememesi durumunda
yüklendiği katma değer vergisinin nihai tüketicisi olmadığı halde üze-
rinde kalması ve indirimler dışında bırakılması katma değer vergisinin
temel prensibi olan indirim kuralına aykırı olacaktır.
Kaldı ki, aynı yasanın 29.maddesi ile getirilen indirim, mükel-
lefiyete bağlı bir hak olup, maddede açıklandığı şekliyle; yüklenilen
katma değer vergisinin teslim veya hizmet ifası nedeniyle tahsil edi-
len katma değer vergisinden düşülmesi suretiyle ödenecek verginin he-
saplanmasında (veya tahsilatında) ve izlenmesinde pratik bir yöntem
olmaktadır. Zira katma değer vergisi tahsil etmek indirim hakkından
yararlanmak için tek başına yeterli koşul değildir.
Bu durumda, yükümlü şirketin ihtirazi kayıtla verdiği beyanna-
menin 47. satırında gösterilmek suretiyle indirimler dışında bırakılan
ve sel felaketi dolayısıyla imha edilen emtiaların üretimi sırasında
yüklenilen katma değer vergisinin, olaydaki mücbir sebep hali gözönün-
de bulundurularak yükümlü şirkete geri ödenmesi gerekmektedir.
Açıklanan nedenlerle, kararın düzeltilmesi yolundaki istemin
kabulü ve vergi mahkemesi kararının bozulması gerektiği görüşüyle aksi
yöndeki karara katılmıyoruz.
(MT/ES)
(DAN-DER; SAYI:96)
|